Καφές – Η επίδρασή του στην υγεία

Ο καφές είναι ο καρπός ενός θάμνου που ανήκει στην οικογένεια των Ρουβιιδών. Τα δύο σπουδαιότερα είδη είναι Coffea Arabica και Coffea Conefora robusta. Ο καρπός είναι μία ράγα που περιέχει δύο σπόρους, τους κόκκους του καφέ και χρειάζεται 6-14 μήνες για να ωριμάσει. Ένα δενδράκι παράγει 2,5 κιλά καρπούς το χρόνο που δίνουν 500 γραμμάρια πράσινου καφέ και 400 γραμμάρια ψημένου καφέ. Το ζενίθ της παραγωγής είναι στο 8ο με 10° έτος και από το 25° έτος πέφτει. Ποιος παράγει και ποιος πίνει;

Η παγκόσμια παραγωγή αυξήθηκε κατά 46% από το 1960 (3.900τόνο/χρόνο) στο 1990 (5.700 τόνοι/ χρόνο).Τις τρεις πρώτες θέσεις έχουν η Βραζιλία, η Κολομβία και η Ινδονησία και ακολουθούν το Μεξικό, η Ακτή Ελεφαντοστού και η Γουατεμάλα. Τα 2/3 της παραγωγής πάντως καλύπτουν οι χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Αντίθετα, η μεγαλύτερη κατανάλωση γίνεται στις βιομηχανικές χώρες της Δύσης. Τα σκήπτρα κατέχουν η Σκανδιναβία (>10 κιλά πράσινου καφέ το χρόνο ανά κεφαλή). Ακολουθούν οι γερμανόφωνες (6-9 κιλά), η Γαλλία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς (4-5,5 κιλά) και οι μεσογειακές χώρες. Στην Ελλάδα το 1986 καταναλώναμε κατά μέσο όρο 2,2 κιλά πράσινου καφέ το χρόνο ανά κεφαλή.

Απ’ τη ράγα στο φλιτζάνι

Στις χώρες παραγωγής οι ράγες μαζεύονται με τα χέρια ή μηχανικά, ξεφλουδίζονται και οι δύο κόκκοι ξεχωρίζονται, πλένονται, στεγνώνονται και φορτώνονται σε σακιά. Στις χώρες κατανάλωσης οι πράσινοι κόκκοι καβουρδίζονται για 10 έως 15 λεπτά σε θερμοκρασία 100° C έως 230° C, οπότε αφυδατώνονται (η περιεκτικότητα σε νερό μειώνεται από 10% σε 1.3%), κιτρινίζουν και γίνονται τελικά σκούροι καστανοί, ενώ συγχρόνως εμπλουτίζονται σε άρωμα. Στη συνέχεια ο καφές αλέθεται χοντρά, μέτρια (γαλλικός), ψιλά (espresso), ή πολύ ψιλά(ελληνικός). Με λυοφιλοποίηση φτιάχνεται ο στιγμιαίος καφές (nes cafe), που διαλύεται εύκολα στο νερό, ενώ με πολυπλοκότερη τεχνική επιτυγχάνεται η απομάκρυνση της καφεΐνης με αποτέλεσμα τον ντεκαφεϊνέ (decafeine).

Συστατικά του καφέ

Τα διαφορετικά συστατικά που περιέχονται στον καφέ είναι πάνω από δύο χιλιάδες! Τα σημαντικότερα σε ποσότητα είναι οι υδατάνθρακες (347% της ξηρής μάζας καβουρδισμένου καφέ), τα λιπίδια (17%), οι πρωτεΐνες (14%), διάφορα οξέα, μεταλλικά άλατα (4%) και καφεΐνη (1%). Υπάρχουν επίσης και βιταμίνες, όπως η Β3 (ή νικοτινικό οξύ). Η καφεΐνη περιέχεται και σε άλλα αφεψήματα, σε πολύ μικρότερη όμως ποσότητα. Έτσι για παράδειγμα, ενώ ο καφές έχει 90mg/150ml, το τσάι έχει μόλις 40 mg, η κόκα κόλα 16mg και το κακάο 4mg. Ο καφές ντεκαφεϊνέ βέβαια περιέχει μόνο 3mg/150ml. Στην καφεΐνη οφείλει ουσιαστικά ο καφές τη δράση του στα διάφορα συστήματα του οργανισμού, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Επίδραση του καφέ στον οργανισμό

Πολλά έχουν λεχθεί για την επίδραση του καφέ στην υγεία. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων των πολυάριθμων ερευνών που έχουν γίνει ως τώρα χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί υπάρχουν διαφορές από άνθρωπο σε άνθρωπο, ανάλογα με την ηλικία, την ημερήσια ποσότητα καφέ, τη σύγχρονη λήψη οινοπνευματωδών και τις συνήθειες, όπως το κάπνισμα. Τα ηλικιωμένα άτομα είναι πιο ευαίσθητα στη δράση της καφεΐνης, ειδικά όσον αφορά στον ύπνο. Αντίθετα τα παιδιά δεν φαίνονται πιο ευάλωτα από τους ενηλίκους σε ελαφρές δόσεις καφέ. Στους καπνιστές η δράση της καφεΐνης είναι λιγότερο έντονη, ενώ αντίθετα η λήψη αλκοόλ ή αντισυλληπτικού χαπιού, μειώνει την αποβολή της από τον οργανισμό. Η πιο γνωστή επίδραση του καφέ αφορά στο νευρικό σύστημα. Σε λογικές ποσότητες βελτιώνει τις πνευματικές ικανότητες γιατί προκαλεί εγρήγορση και μείωση της ανίας. Στον εγκέφαλο η καφεΐνη προκαλεί αγγειοσυστολή, ενώ στα περιφερειακά αγγεία διαστολή. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που χρησιμοποιείται σε μερικά φάρμακα για την ημικρανία. Υπερβολική κατανάλωση προξενεί νευρικότητα, άγχος, αϋπνία. Στα περισσότερα άτομα τα ανεπιθύμητα συμπτώματα παρατηρούνται με κατανάλωση καφεΐνης άνω των 600mg/μέρα (=4 φλιτζάνια των 150mg). Αμερικανικές έρευνες έδειξαν ότι πολύ υψηλές ποσότητες καφέ (άνω των 5 γραμμαρίων καφεΐνης, δηλαδή 75 φλιτζάνια), προκαλούν δηλητηρίαση, τον καφεϊνισμό, που μπορεί να οδηγήσει σε θανατηφόρο κώμα. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι μπορεί να παρατηρηθεί εθισμός στον καφέ, όχι λόγω καφεΐνης, αλλά από ένα άλλο συστατικό του, την μεθυλξανθίνη. Η επίδραση του καφέ στην καρδιά είναι και αυτή πολυσυζητημένη. Σε συνηθισμένες ποσότητες ούτε αύξηση της πίεσης προξενεί, ούτε ταχυκαρδία σε υγιή άτομα. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν η κατανάλωση υπερβεί τα 90mg(= φλιτζάνια των 150ml ) ή και σε μικρότερες ποσότητες σε άτομα που έχουν γνωστή ανωμαλία του καρδιακού ρυθμού. Ως προς το γαστρεντερολογικό σύστημα, κλασικά οι συμβουλές που δίνονται σε άτομα με διαφραγματοκήλη και παλινδρόμηση γαστρικού υγρού στον οισοφάγο με αίσθημα “καούρας”, περιλαμβάνουν και απαγόρευση των ποτών που περιέχουν καφεΐνη. Τα αποτελέσματα όμως των ερευνών είναι αντικρουόμενα. Φαίνεται ότι υπάρχει ένα επίπεδο γαστρικής και εντερικής ευαισθησίας που διαφέρει από άτομο σε άτομο. Ο καφές δεν πειράζει το συκώτι, αντίθετα μπορεί να αποτρέψει τη δημιουργία ενός συγκεκριμένου είδους λίθων της χοληδόχου κύστης. Και μία χρήσιμη πληροφορία: η κατανάλωση καφέ λίγο πριν από τη λήψη αλκοόλ αυξάνει την απορρόφηση του τελευταίου. Στο αναπνευστικό επίπεδο έχει αποδειχθεί ότι ο καφές μειώνει τις κρίσεις άσθματος χάρη στη βρογχοδιαστολή που προκαλεί η καφεΐνη. Από ενδοκρινολογικής άποψης τώρα, παρατηρήθηκε ότι η ένταση των διαταραχών που έχουν οι γυναίκες πριν από την έμμηνο ρύση έχουν σχέση με την ποσότητα καφέ που καταναλώνουν. Χρειάζεται βέβαια μεγάλη προσοχή στην ερμηνεία αυτού του φαινομένου, γιατί υπάρχουν δυο πιθανές εξηγήσεις: ή ο καφές επιτείνει τα συμπτώματα ή εξ’ αιτίας των συμπτωμάτων αυξάνεται η κατανάλωση καφέ…