Πώς και πότε πρωτοεμφανίστηκε ο ιός Εμπολα στην Αφρική και πώς πήρε το όνομα του, από τον Βέλγο γιατρό Peter Piot;

Eπιμέλεια της Αγγελικής Μήλιου, βιολόγος, medlabnews.gr

Σχεδόν πριν από 40 χρόνια, ένας νεαρός Βέλγος επιστήμονας ταξίδεψε σε ένα απομακρυσμένο μέρος του τροπικού δάσους του Κονγκό. Με αφορμή τον θάνατο μια Βελγίδας καλόγριας, στάλθηκε ο Peter Piot, ένας 27χρονος Βέλγος μικροβιολόγος και οι συνεργάτες του, στο Ζαΐρ, της σημερινής Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, το 1976.

Ο στόχος του ήταν να βοηθήσει να μάθει γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι πέθαιναν από μια άγνωστη και τρομακτική ασθένεια.

Η διεθνής ομάδα των επιστημόνων που ήταν επιφορτισμένη με τη διερεύνηση του ξεσπάσματος του ιού, σοκαρίστηκαν από το θέαμα του ιού και των συμπτωμάτων της ασθένειας. Δεν γνώριζαν πόσο επικίνδυνος ήταν αυτός ο νέος ιός και κανείς δεν φορούσε προστατευτική ενδυμασία, όπως βλέπουμε να γίνεται σήμερα, παρόλα αυτά δεν κόλλησαν τον ιό!

Piot (δεξιά), στο Institute of Tropical Medicine, Αμβέρσα το 1976

Η ιστορία ξεκίνησε όταν τον Σεπτέμβριο του 1976, ένα πακέτο που περιείχε ένα λαμπερό, μπλε θερμός έφτασε στο Ινστιτούτο Τροπικής Ιατρικής στην Αμβέρσα, στο Βέλγιο.
“Ήταν απλά μια κανονική φιάλη όπως και κάθε άλλη που θα χρησιμοποιήσετε για να κρατήσει ζεστό τον καφέ», θυμάται ο Piot, τώρα διευθυντής του London School of Hygiene & Tropical Medicine. Ομως αυτό το θερμός δεν μετέφερε καφέ – εσωτερικά ήταν ένα εντελώς διαφορετικό φορτίο. Φωλιασμένο ανάμεσα σε λίγα παγάκια που έλιωναν, ήταν φιαλίδια αίματος μαζί με ένα σημείωμα. Ήταν χειρόγραφο μήνυμα από ένα Βέλγο γιατρό  που ήταν τότε στο Ζαΐρ, τώρα Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, που εξηγούσε ότι το αίμα ήταν από μια καλόγρια, επίσης, από το Βέλγιο, η οποία είχε αρρωστήσει με μια μυστηριώδη ασθένεια που δεν μπορούσε να εντοπίσει.
«Όταν ανοίξαμε το θερμός, είδαμε ότι ένα από τα φιαλίδια ήταν σπασμένο και το αίμα είχε αναμειχθεί με το νερό από το λιωμένο πάγο,” λέει ο Piot.

Ο ίδιος και οι συνάδελφοί του δεν γνώριζαν πόσο επικίνδυνο ήταν.  Οταν οι επιστήμονες τοποθέτησαν μερικά από τα κύτταρα κάτω από ένα μικροσκόπιο ηλεκτρονίων είδαν κάτι που δεν περίμεναν.

“Είδαμε ένα γιγάντιο σκουλήκι – γιγαντιαίο από ιογενή πρότυπα,” λέει ο Piot. “Είναι ένα πολύ ασυνήθιστο σχήμα για έναν ιό. Εμοιαζε με αυτό και ότι ήταν ο ιός Μάρμπουργκ.” Ο ιός του Μάρμπουργκ αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά το 1967, όταν 31 άτομα ασθένησαν με αιμορραγικό πυρετό στις πόλεις του Marburg και Φρανκφούρτη στη Γερμανία και στο Βελιγράδι, πρωτεύουσα της Γιουγκοσλαβίας. Αυτή η επιδημία Marburg συνδέθηκε με το προσωπικό του εργαστηρίου οι οποίοι εργάζονται με μολυσμένους πιθήκους που είχαν εισαχθεί από την Ουγκάντα. Τότε επτά άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
Η ομάδα όταν έφτασε στο Ζαΐρ, είδε το πόσο γρήγορα εξαπλώθηκε ο ιός και πόσο γρήγορα σκότωσε τα θύματά του. Ήξεραν ότι έπρεπε να κατανοήσουν πώς ο μυστηριώδης αυτός ιός είχε μεταδοθεί, τι έκανε στο εσωτερικό του σώματος, και πώς θα μπορούσαν να τον σταματήσουν.

Όταν έστειλαν με τη σειρά τους το δείγμα στο αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, τους επιβεβαίωσαν ότι επρόκειτο για ένα νέο είδος ιού.

Piot (δεύτερος από αριστερά) και η ομάδα στην Yambuku το 1976

Η ομάδα παρατήρησε επίσης ότι οι άνθρωποι αρρωσταίναν αφού είχαν παρακολουθήσει μια κηδεία, θύματος του ιού. Όταν κάποιος πεθαίνει από Έμπολα, το σώμα είναι γεμάτο από τον ιό – οποιαδήποτε άμεση επαφή, όπως το πλύσιμο ή την προετοιμασία του νεκρού, χωρίς προστασία μπορεί να έχει σοβαρό κίνδυνο.

Το επόμενο βήμα ήταν να σταματήσει τη μετάδοση του ιού.

“Εμείς συστηματικά πήγαμε από χωριό σε χωριό και αν κάποιος ήταν άρρωστος τον βάζαμε σε καραντίνα,” λέει ο Piot. “Σε καραντίνα έμπαινε και ο καθένας πού είχε έρθει σε άμεση επαφή με εκείνους που είχαν μολυνθεί.”

Τελικά κατάφερε να βάλει τέλος στην επιδημία – αλλά σχεδόν 300 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους.

Η ομάδα κινηματογράφησε τις δραστηριότητές της με μια μικρή έγχρωμη κάμερα με φιλμ και μια άλλη ασπρόμαυρη που είχε δανειστεί από την πρεσβεία των ΗΠΑ. Συνολικά έχουν καταγράψει 160 λεπτά βίντεο, που δείχνουν την ομάδα να εργάζεται στα χωριά και τις κλινικές, όπου έκαναν δοκιμές για τον ιό.

Έπρεπε όμως να βρουν και μία ονομασία για αυτόν.

Η ιστορία για το πώς ο ιός Εμπολα πήρε το όνομά του είναι σύντομη και κάπως τυχαία, σύμφωνα με τον Piot. Αργά μια νύχτα, η ομάδα των επιστημόνων συζητούσε πίνοντας Κεντάκυ μπέρμπον, πώς πρέπει να ονομαστεί ο μυστηριώδης ιός.

Ο ιός πρωτοεμφανίστηκε σε ένα χωριό που ονομαζόταν Yambuku και η πρώτη σκέψη ήταν να του δώσουν το όνομα του χωριού αυτού. Όμως, ονομάζοντας τον ιό Yambuku θα στιγμάτιζαν ολόκληρο το χωριό, υποστήριξε ένας άλλος επιστήμονας, ο Δρ Τζόελ Μπρίμαν, από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης (CDC) της νόσου. Αυτό είχε συμβεί πριν, για παράδειγμα, στην περίπτωση του ιού της Λάσα, ο οποίος εμφανίστηκε στην πόλη Lassa της Νιγηρίας το 1969.

Ήταν ο Καρλ Τζονσον, ένας άλλος ερευνητής από το CDC, και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, ο οποίος πρότεινε την ονομασία του ιού από ένα ποτάμι, για να μετριάσει την έμφαση σε ένα συγκεκριμένο τόπο.

Μια προφανής επιλογή θα ήταν ο ποταμός Κονγκό, ο βαθύτερος ποταμός του κόσμου. Αλλά υπήρχε ένα πρόβλημα, ένας άλλος ιός με ένα παρόμοιο όνομα υπήρχε ήδη. Αυτός ο ιός ήταν ο ιός αιμορραγικού πυρετού Κριμαίας-Κονγκό.

Έτσι, οι επιστήμονες εξέτασαν ένα μικρό χάρτη, καρφωμένο στον τοίχο, για οποιαδήποτε άλλα ποτάμια κοντά στο Yambuku. Στον χάρτη, φάνηκε ότι το πιο κοντινό ποτάμι στο Yambuku ονομαζόταν Ebola, που σημαίνει «Μαύρο Ποτάμι» στην τοπική διάλεκτο Λινγκάλα. «Φαινόταν κατάλληλα δυσοίωνη ονομασία» γράφει ο Piot.

«Ωστόσο, ο χάρτης ήταν ανακριβής, και ο ποταμός Εμπολα αποδείχθηκε ότι δεν είναι το πιο κοντινό ποτάμι στο Yambuku» επισημαίνει ο Piot Παρόλαυτα, αποφασίσαμε να το κρατήσουμε.

Και έτσι ο Εμπολα μπήκε στον κατάλογο των ιών που ονομάζονται από τα ποτάμια. Άλλα παραδείγματα είναι ο ιός των κουνουπιών που μεταδίδεται από τον ποταμό Ρος και ο ιός Ματσούπο που προκαλεί αιμορραγικό πυρετό, ή «μαύρο τύφο» και πήρε το όνομά του από το ποτάμι Ματσούπο της Βολιβίας.

Piot και Mandzomba σε Yambuku, Φεβρουάριος του 2014

Είναι 38 χρόνια από εκείνη την αρχική εστία και ο κόσμος βιώνει τώρα χειρότερη επιδημία του Έμπολα ποτέ. Μέχρι στιγμής, πάνω από 4500 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις χώρες της Γουινέας, της Λιβερίας και της Σιέρα Λεόνε της Δυτικής Αφρικής. Η σημερινή κατάσταση είναι άνευ προηγουμένου, η εξάπλωση της νόσου σε τρεις χώρες, την καθιστά πιο περίπλοκη από ποτέ.

Ελλείψει κάθε εμβόλιου ή θεραπείας, η συμβουλή για αυτό το ξέσπασμα είναι σχεδόν η ίδια όπως ήταν στη δεκαετία του 1970, “Σαπούνι, γάντια, απομόνωση των ασθενών, όχι επαναχρησιμοποίηση υλικών και καραντίνα των ανθρώπων, που είναι άρρωστοι, θα πρέπει να είναι η αντιμετώπιση του Εμπολα” λέει ο Piot.