Καρκίνος του ήπατος. Σε τι οφείλεται, πώς γίνεται η διάγνωση και πώς η θεραπεία; Υπάρχει πρόληψη;

του Κωνσταντίνου Λούβρου, M.D., medlabnews.gr

Ο καρκίνος του ήπατος είναι μία πολύ επιθετική μορφή καρκίνου. Ο καρκίνος του ήπατος είναι ο πέμπτος πιο συχνός καρκίνος στους άντρες και ο έβδομος κατά σειρά στις γυναίκες. Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας προκαλεί περίπου 600.000 θανάτους ετησίως αποτελώντας την τρίτη αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως.  Αύξηση παρουσιάζει την τελευταία δεκαετία παγκόσμια αλλά και στη χώρα μας. Ο καρκίνος του ήπατος από άποψη συχνότητας παρουσιάζει σημαντικές διαφορές στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές του κόσμου. Συναντάται σε υψηλή συχνότητα, π.χ. στην Κίνα, το Χονγκ Κονγκ κλπ. Στην Ελλάδα παρουσιάζει μέτρια συχνότητα αλλά αυτή φαίνεται να είναι μεγαλύτερη, συγκρινόμενη με εκείνη της Δυτικής και της Βόρειας Ευρώπης.

Σημαντικό μερίδιο της αύξησης, που παρατηρείται στην Ελλάδα, έχουν οι μετανάστες που προέρχονται από χώρες με υψηλά ποσοστά ηπατίτιδας. Ο καρκίνος του ήπατος απειλεί να λάβει τεράστιες διαστάσεις την επόμενη δεκαετία, αν δεν ληφθούν έγκαιρα μέτρα να αντιμετωπιστεί η επιδημία του ιού της ηπατίτιδας.

Υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι καρκίνου του ήπατος. Ο πρωτοπαθής που αρχίζει από το ήπαρ, και ο δευτεροπαθής  που εμφανίζεται σε άλλο μέρος του σώματος και εξαπλώνεται (κάνει μετάσταση) και στο ήπαρ. Είτε είναι πρωτοπαθής, είτε μεταστατικός, έχει συνήθως πολύ κακή πρόγνωση.

Όταν ο αρχικός κακοήθης όγκος αναπτύσσεται σε κάποιο μέρος του ήπατος, ονομάζεται ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα ή κακόηθες ηπάτωμα ή πρωτοπαθής καρκίνος του ήπατος και αν ο όγκος στο ήπαρ προέρχεται από μεταστάσεις καρκίνου από άλλα όργανα, όπως από το παχύ έντερο, στομάχι κλπ., ονομάζεται μεταστατικός καρκίνος του ήπατος. Στα παιδιά παρουσιάζεται ένας άλλος τύπος καρκίνου του ήπατος, το ηπατοβλάστωμα.

Η ακριβής αιτία του πρωτοπαθούς καρκίνου του ήπατος δεν είναι γνωστή, αλλά μερικοί παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο, όπως είναι η μόλυνση από ηπατίτιδα Β ή C, η κατανάλωση αλκοόλ για μεγάλο χρονικό διάστημα, η κίρρωση του ήπατος.

Το ήπαρ είναι το πρώτο μείζον όργανο του σώματος, που μέσω της πυλαίας φλέβας δέχεται μεγάλη ποσότητα φλεβικού αίματος ανά λεπτό, ίσως δε αυτός είναι ο λόγος που αποτελεί την πιο συχνή εστία ανεύρεσης ηπατικών μεταστάσεων από κάθε όργανο της κοιλίας και ειδικά από ορθοκολικό καρκίνο.

Ο μεταστατικός καρκίνος του ήπατος είναι ο περισσότερο συχνός. Πρωτοπαθείς εστίες μπορεί να είναι τα έντερα, το στομάχι, ο μαστός, το πάγκρεας και οι πνεύμονες.

Από όλα τα μεταστατικά καρκινώματα του ήπατος, εκείνο που ενδιαφέρει περισσότερο είναι αυτό εκ του παχέος εντέρου για πολλούς λόγους, ειδικά δε λόγω της πιθανότητας θεραπείας και ακόμα και ίασης μετά από ηπατεκτομή.

Ο πρωτοπαθής καρκίνος του ήπατος, αυτός δηλαδή που εμφανίζεται απευθείας στο ήπαρ, μπορεί να είναι αποτέλεσμα κυρίως:

– κίρρωσης του ήπατος λόγω μακροχρόνιας κατανάλωσης αλκοόλ

– κίρρωσης του ήπατος λόγω ηπατίτιδας Β ή C

– έκθεσης σε καρκινογόνες ή τοξικές ουσίες

Σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου, θα πρέπει να τονιστεί ότι βρίσκεται σε στενή σχέση με τη λοίμωξη από τον ιό της ηπατίτιδας Β (HBV) και της ηπατίτιδας C (HCV), δοθέντος ότι περίπου το 80% των περιπτώσεων καρκίνου του ήπατος σχετίζεται με HBV και το 10% με HCV. Υπολογίζεται ακόμη ότι το 10-20% των ασθενών με λοίμωξη από HBV θα αναπτύξουν στη ζωή τους καρκίνο του ήπατος. Η ακριβής σχέση μεταξύ HCV λοίμωξης και καρκίνου του ήπατος σήμερα ακόμη μελετάται.

Έχει επίσης διαπιστωθεί ότι ορισμένες παθήσεις του ήπατος, όπως η κίρρωση (προοδευτικά εξελισσόμενη χρόνια νόσος του ήπατος), παρουσιάζουν συχνότερα ανάπτυξη καρκίνου του ήπατος. Τούτο μάλιστα φαίνεται ότι ισχύει για την κίρρωση οποιασδήποτε αιτιολογίας, όπως όταν αυτή αποτελεί επακόλουθο του αλκοολισμού, αιμοχρωμάτωσης, κακής θρέψης κ.λπ. Ακόμη, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι αφλατοξίνες, μία ομάδα χημικών ενώσεων, οι οποίες είναι καρκινογόνες και υπάρχουν σε ορισμένες τροφές, όπως οι σπόροι, καλαμπόκι κλπ., μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη καρκίνου του ήπατος.

Ο πρωτοπαθής καρκίνος του ήπατος συνήθως δεν έχει συμπτώματα στα αρχικά στάδια.  Σε πρώιμο στάδιο, ο καρκίνος του ήπατος δεν προκαλεί ενοχλήσεις και, όταν υπάρχουν κάποια συμπτώματα, αυτά είναι ήπια και όχι χαρακτηριστικά της πάθησης αυτής. Όπως σε όλες τις μορφές καρκίνου, μπορεί να υπάρχει αίσθημα αδυναμίας, έκπτωση των δυνάμεων, ανορεξία, απώλεια βάρους και δεκατική πυρετική κίνηση.

Τα συμπτώματα στον πρωτοπαθή και στον δευτεροπαθή καρκίνο συνήθως εμφανίζονται όταν ο καρκίνος έχει προχωρήσει και μπορεί να περιλαμβάνουν αδυναμία και κούραση, πόνο στην άνω δεξιά πλευρά της κοιλιάς, απώλεια βάρους, απώλεια της όρεξης, κιτρίνισμα του δέρματος και των ματιών (γνωστό ως ίκτερος), αδιαθεσία, πρήξιμο της κοιλιάς, πυρετό

Όταν ο καρκίνος προχωρήσει και αυξηθεί σε μέγεθος, μπορεί να παρουσιαστεί πόνος ή βάρος στην περιοχή του ήπατος (στο πάνω δεξιό μέρος της κοιλίας), αίσθημα μάζας ή διάτασης (φούσκωμα) στην ίδια περιοχή, ίκτερος (κιτρίνισμα του δέρματος και του λευκού μέρους των ματιών) και υπέρχρωση των ούρων (που γίνονται σαν κονιάκ). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, ανάλογα και με κάποιες παραλλαγές, τα παραπάνω σημεία και συμπτώματα είναι δυνατόν να παρατηρηθούν και σε άλλες μη κακοήθεις παθήσεις του ήπατος.

Οι εξετάσεις για τη διάγνωσή του περιλαμβάνουν εξετάσεις αίματος, αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία, βιοψία, ΡΕΤ scan.

Καταρχήν λαμβάνεται από το γιατρό ένα λεπτομερές ιστορικό, στο οποίο αναζητούνται ενδεικτικά στοιχεία οικογενειακής προδιάθεσης στον καρκίνο γενικά και ειδικότερα στον καρκίνο του ήπατος. Επίσης αξιολογούνται εάν υπάρχουν επιβαρυντικοί παράγοντες και συμπτώματα ύποπτα για τη νόσο. Ακολουθεί προσεκτική εξέταση του ασθενούς και παραγγέλλονται ορισμένες εργαστηριακές εξετάσεις προς συγκεκριμένη κατεύθυνση για την επικύρωση ή όχι της διάγνωσης του καρκίνου.

Από τις εξετάσεις αίματος, οι πιο απαραίτητες είναι οι λειτουργικές δοκιμασίες ήπατος (δείχνουν πόσο καλά λειτουργεί το ήπαρ), οι δείκτες ηπατίτιδας (αποκαλύπτουν εάν ο ασθενής πάσχει ή έχει περάσει κατά το παρελθόν και είναι φορέας ηπατίτιδας Β ή C) και οι καρκινικοί δείκτες που συχνά είναι ενδεικτικοί της παρουσίας καρκίνου του ήπατος. Από τους τελευταίους, ο πιο σημαντικός είναι ο προσδιορισμός της α-εμβρυϊκής σφαιρίνης (AFP), η οποία είναι σημαντικά αυξημένη στο 50-70% των περιπτώσεων πρωτοπαθούς καρκίνου του ήπατος.

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο δείκτης αυτός μπορεί να είναι σχετικά αυξημένος και σε άλλες μορφές καρκίνου, όπως στον καρκίνο των όρχεων, του παγκρέατος, του στομάχου κλπ. Από τις απεικονιστικές εξετάσεις (που φωτογραφίζουν το ήπαρ), οι πιο χρήσιμες για τη διάγνωση είναι η υπερηχοτομογραφία, η αξονική τομογραφία, η μαγνητική τομογραφία, η αγγειογραφία και το σπινθηρογράφημα του ήπατος. Καθεμία από αυτές μπορεί να αποκαλύψει μη φυσιολογικές περιοχές στο ήπαρ που είναι ενδεικτικές της παρουσίας όγκου.

Η επικύρωση της παρουσίας καρκίνου, όμως, πραγματοποιείται μόνο με τη βιοψία ήπατος που μπορεί να γίνει με τη λήψη μικρού τμήματος του όγκου, είτε κατά την εγχείρηση ή με ειδική βελόνα (χωρίς εγχείρηση) ή ακόμη λαπαροσκοπικά, όταν ο όγκος βρίσκεται στην επιφάνεια του ήπατος. Το δείγμα αυτό από τον όγκο εξετάζεται στο μικροσκόπιο για την παρουσία καρκινικών κυττάρων.

Η σταδιοποίηση δείχνει στον γιατρό πόσο έχει εξαπλωθεί ο καρκίνος . Αυτό βοηθά την θεραπευτική ομάδα που σας παρακολουθεί να αποφασίσει ποιά θεραπεία είναι καλύτερη για εσάς.

Η σταδιοποίηση ενός όγκου συνδέεται με το μέγεθος του, εάν έχει εισβάλλει στα αιμοφόρα αγγεία ή έχει εξαπλωθεί στα όργανα γύρω από το συκώτι, μέσα στην κοιλιακή κοιλότητα ή σε πιο μακρινά όργανα.

Η σταδιοποίηση στον πρωτοπαθή καρκίνο του ήπατος μπορεί επίσης να περιλαμβάνει αξιολόγηση της υποκείμενης ηπατικής λειτουργίας.

Η θεραπευτική τακτική εξαρτάται από το στάδιο της νόσου (δηλαδή την έκτασή της), τη βιολογική ηλικία (όχι την πραγματική αλλά την ποιότητα της υγείας για τη δεδομένη ηλικία), την κατάσταση του ήπατος (πόσο καλά λειτουργεί) και τη γενική κατάσταση του ασθενούς.

Πρόγνωση είναι η αναμενόμενη έκβαση μιας νόσου. Θα πρέπει να συζητήσετε με το γιατρό σας την πρόγνωση της πορείας της ασθένειάς σας, αλλά δεν είναι δυνατόν ένας γιατρός να κάνει 100% ακριβή πρόβλεψη.

Η χειρουργική επέμβαση στον καρκίνο του ήπατος ονομάζεται εκτομή του ήπατος. Είναι η κύρια θεραπεία για πρωτοπαθή καρκίνο. Η χειρουργική αφαίρεση ενός όγκου (εκτομή του ήπατος) στοχεύει στην αφαίρεση του όγκου και του περιβάλλοντα ιστού του ήπατος χωρίς να αφήνει πίσω της οποιαδήποτε περιοχή με καρκίνο. Δεδομένου ότι αυτή η επιλογή συνήθως περιορίζεται σε εκείνους τους ασθενείς με άριστη λειτουργία του ήπατος, ιδανικά χωρίς κίρρωση, υπάρχουν πολύ λίγα άτομα που είναι επιλέξιμα για αυτό.

Στον δευτεροπαθή, η χειρουργική επέμβαση γίνεται μόνο αν ο καρκίνος δεν είναι διαδεδομένος σε όλο το ήπαρ, ή όταν δεν έχει εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος.

Άλλες θεραπείες περιλαμβάνουν την καυτηρίαση με ραδιοσυχνότητες (RFA), την ένεση αλκοόλ, την κρυοθεραπεία, τη χημειοθεραπεία και τον χημειοεμβολισμό, την ακτινοθεραπεία, την ενδοσκοπική συντηρητική θεραπεία.

Πολύ πρόσφατα για τους χωρίς πραγματική ελπίδα αυτούς ασθενείς έχει αναπτυχθεί μία καινούργια μέθοδος. Είναι η «Θερμοπηξία με Ραδιοκύματα», δηλαδή η καταστροφή-νέκρωση των καρκινικών εστιών χωρίς αφαίρεση των όγκων. Αυτό επιτυγχάνεται με εφαρμογή ενός πολύ λεπτού μεταλλικού ελάσματος στο κέντρο του όγκου το οποίο είναι συνδεδεμένο με ενεργειακή πηγή εκπομπής ραδιοκυμάτων που τελικώς θερμαίνουν τον όγκο μέχρι και 95 βαθμούς Κελσίου με αποτέλεσμα την πλήρη νέκρωση των κυττάρων του και την καταστροφή του. Η Θερμοπηξία με Ραδιοκύματα είναι μία ελάχιστα επεμβατική μέθοδος που τις περισσότερες φορές γίνεται χωρίς εγχείρηση.

Ο γιατρός μπορεί να συστήσει επίσης το συνδυασμό δύο ή περισσότερων από τις παραπάνω θεραπευτικές δυνατότητες. Γενικώς, ο καρκίνος του ήπατος αντιμετωπίζεται δύσκολα εκτός και εάν ο όγκος είναι σχετικά μικρός και εντοπίζεται στον ένα λοβό του ήπατος αλλά, στις πιο πολλές περιπτώσεις, η διάγνωση της νόσου γίνεται σε προχωρημένο στάδιο, όταν ο καρκίνος είναι ανεγχείρητος. Η χειρουργική θεραπεία, όταν ενδείκνυται, αποτελεί τη μόνη και πιο αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή που μπορεί να προσφέρει και μόνιμη θεραπεία.

Η μεταμόσχευση του ήπατος εφαρμόστηκε κατά το παρελθόν αλλά αποδείχθηκε ότι συνήθως ο καρκίνος εμφανίζεται πάλι (υποτροπή) και σήμερα δεν συνιστάται.  Στους ασθενείς που έχουν κίρρωση και ΗΚΚ, μια πρώιμη μεταμόσχευση ήπατος μπορεί να είναι αποτελεσματική. Αν η μεταμόσχευση είναι διαθέσιμη, τότε είναι ίσως η καλύτερη επιλογή. Αυτό είναι ιδιαίτερα αληθές για ασθενείς με όγκους μικρότερους από 4 εκατοστά σε μέγεθος που επίσης εμφανίζουν σημάδια ηπατικής ανεπάρκειας. Όταν, η χειρουργική θεραπεία, όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν έχει θέση στην αντιμετώπιση της νόσου, εφαρμόζοντας τις άλλες μορφές θεραπείας που είναι παρηγορικού τύπου (όχι θεραπευτικές), ο ασθενής μπορεί να ανακουφιστεί από τα συμπτώματά του και να του προσφερθεί καλύτερη ποιότητα ζωής ή και ακόμη να επιμηκυνθεί ο χρόνος επιβίωσής του.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, εάν ασθενείς αυξημένου κινδύνου (φορείς ηπατίτιδας Β ή C, κιρρωτικοί οποιασδήποτε αιτιολογίας) ελέγχονται σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε η νόσος να διαγνωστεί σε σχετικά πρώιμο στάδιο, δοθέντος ότι τότε μπορούν να υποβληθούν σε χειρουργική θεραπεία. Αυτό όμως που θα συμβάλει στη βελτίωση της δημόσιας υγείας και τη μείωση της συχνότητας του καρκίνου του ήπατος είναι ο συστηματικός εμβολιασμός για την πρόληψη της λοίμωξης από ηπατίτιδα Β και, ακόμη, η προφύλαξη από ηπατίτιδα C και η ενημέρωση για τις συνέπειες του αλκοολισμού που οδηγεί σε αλκοολική κίρρωση.

Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η κατανάλωση καφέ μπορεί να μειώσει πραγματικά τις πιθανότητες ενός ατόμου για καρκίνο του ήπατος.