Το δόγμα του σοκ, η βία (πολιτική, ψυχολογική, κοινωνική) και οι ψυχολογικές επιπτώσεις στην κοινωνία από την μακροχρόνια παραμονή σε αγχογόνες καταστάσεις. Τρόποι αντιμετώπισης

Συντάκτρια Βικτωρία Πολύζου, συμβουλευτική ψυχοθεραπεύτρια, medlabnews.gr

Το δόγμα του σοκ συνδέει τα βασανιστήρια με ηλεκτροσόκ με το σοκ που δέχεται μια κοινωνία από τα σκληρά οικονομικά μέτρα, όπως απέδειξε η Καναδή ερευνήτρια του φαινομένου αυτού, Ναόμι Κλάιν, στο βιβλίο της «The Shock Doctrine» (2007), στο οποίο κάνει εκτεταμένη αναφορά στα πειράματα με ηλεκτροσόκ και ψυχοτρόπες ουσίες που έγιναν στη δεκαετία 1950 στο Πανεπιστήμιο Μακγκίλ του Καναδά υπό την εποπτεία του καθηγητή ψυχιατρικής Γουέιν Κάμερον και τη χρηματοδότηση της CIA.

Ο ψυχίατρος προσπαθούσε με ηλεκτροσόκ να αποκόψει έναν άνθρωπο από την πραγματικότητα και μέσα από το σοκ να τον επαναφέρει σε μια κατάσταση «λευκού χαρτιού», όπου ο καθένας θα μπορούσε να «γράψει» τον ιδανικό άνθρωπο.

Πρόκειται για τη χρήση του σοκ που προκαλείται στους πολίτες σε περιόδους φυσικών ή τεχνητών κρίσεων, ως ένα είδος «όπλου» στα χέρια των πολιτικών και οικονομολόγων, προκειμένου να εξαναγκάσουν τις κοινωνίες να δεχτούν αλλαγές, που πριν από την περίοδο των κρίσεων θα φάνταζαν αδιανόητες… Οι τεχνικές που ακολουθούνται απέναντι στις κοινωνίες είναι πανομοιότυπες με αυτές που χρησιμοποιούνται και κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων κρατουμένων από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες.

Στην πολιτική στρατηγική η εφαρμογή του δόγματος του σοκ είναι μια μορφή στρατηγικού ψυχολογικού πολέμου, όπου αν σκοπός είναι να γίνουν ταχύτατες μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να ακολουθηθούν τέσσερα στάδια: πρώτον να υπονομευτεί το υπάρχον οικονομικό σύστημα, δεύτερον, να οδηγηθούν τα πράγματα σε μία κρίση όπου το κράτος από μόνο του να αδυνατεί να τη διαχειριστεί και να αναγκαστεί να ζητήσει βοήθεια των διεθνών θεσμών, τρίτον, με τη διεθνή ανταπόκριση για βοήθεια να γίνει με τέτοιο τρόπο η διαχείριση της κρίσης, όπου το κράτος να απολέσει τη δυνατότητα ικανής διαπραγμάτευσης και να ευρίσκεται συνεχώς έμπροσθεν σκληρών διλημμάτων όπου η μία επιλογή να είναι η καταστροφή και τέταρτον, η εξομάλυνση, κατά την οποία το κράτος και η κοινωνία έχουν πλέον αποδεχτεί τις αλλαγές μετά το σοκ. Το αποτέλεσμα του στρατηγικού ψυχολογικού πολέμου είναι η διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας του κράτους και η παράδοση της οικονομίας του στις διεθνείς αγορές.

Βία είναι κάθε συµπεριφορά ή συστηµατική πολιτική συµπεριφοράς που χρησιµοποιείται για να εξαναγκάσει, να κυριαρχήσει ή να αποµονώσει το θύµα. Είναι κάθε σωµατική, ψυχολογική και λεκτική κακοποίηση ανθρώπου που δηµιουργεί σωµατικό ή και ψυχικό πόνο ή και πληγές, Είναι η χρήση κάθε µορφής εξουσίας που επιβάλλεται στο άλλο άτοµο για τη διατήρηση του ελέγχου της σχέσης και της συµπεριφοράς του θύµατος. H βία δεν είναι µικρό πράγµα, δεν είναι µόνο φυσική-σωµατική, δεν είναι µόνο ψυχολογική, δεν είναι µόνο λεκτική, δεν είναι µόνο καταπάτηση στοιχειωδών δικαιωµάτων, έλεγχος, κοινωνική αποµόνωση και οικονοµική εκµετάλλευση.

Η βία έχει µακροπρόθεσµα καταστροφικά αποτελέσµατα και όταν εκφράζεται µε µορφές όχι τόσο εύκολα αναγνωρίσιµες και δυστυχώς ευρύτατα διαδεδοµένες, συχνά χωρίς τη συνειδητοποίηση ούτε θύµατος ούτε θύτη, όπως για παράδειγµα η λεκτική, η συναισθηµατική και η ψυχολογική βία.

Η πολιτική βία είναι αυθόρµητη. Ασκείται από κάποιο κοινωνικό υποκείµενο (στρώµα/τάξη). Έχει αντικειµενικό χαρακτήρα. Αίτια της είναι µία εξελισσόµενη κοινωνική σύγκρουση ή αντιπαράθεση. ∆εν συνοδεύεται από µία ορισµένη στρατηγική πρόθεση. Τα µέσα της είναι εφαρµοσµένα µε το σκοπό. Έχει ως οργανωτικό µοντέλο την οριζόντια συνεργατική διασύνδεση που εκφράζεται µε κάθε ουσιαστικά άµεσα- δηµοκρατικό πρότυπο (εργατικά συµβούλια, κλπ.)και κυρίαρχες εκδηλώσεις της αποτελούν οι διάφοροι τρόποι αυτοδιεύθυνσης, αυτοπροσδιορισµού, αυτοελέγχου και αυτοπροστασίας που εφευρίσκουν ‘εν θερµώ’ οι ίδιοι οι εκµεταλλευόµενοι. Η εφαρµογή της τείνει στην ανατροπή των υφιστάµενων σχέσεων εξουσίας και στη ριζική κατάργηση των δυνατοτήτων της επανασυγκρότησής τους. Συνεπώς, η κοινωνική βία συνιστά άρνηση της πολιτικής και δικαίωση ενός κοινωνικού υποκειµένου που τείνει να ανακτήσει τον εαυτό του και, κατά συνέπεια, κάθε κριτική της κοινωνικής βίας είναι αναγκαία και κριτική του κοινωνικού υποκειµένου που την ασκεί. Το άτοµο που διαπράττει πολιτική βία είναι άκρως επικίνδυνο, γιατί νοιώθει ότι υπηρετεί ηθικές αξίες, ανώτερες απ’ την σωµατική ακεραιότητα κάποιας οµάδας ανθρώπων, πολλές φορές και όλων. Μοιάζει µε την θρησκευτική βία. Πρόκληση επικίνδυνων σωµατικών βλαβών µε πολιτικά κίνητρα, ή λόγο πολιτικού µίσους του αντιπάλου.

Ως ψυχολογική βία µπορεί να θεωρηθεί η πίεση ενός ατόµου να κάνει κάτι που δεν θέλει, ενώ αυτό δεν έχει ερωτηθεί αν θέλει. Για παράδειγµα, η υποχρεωτική στράτευση σε µια χώρα είναι µορφή ψυχολογικής βίας σε όσους την αποδέχονται για κοινωνικούς λόγους. ∆ηλαδή ψυχολογική βία υπάρχει όταν η αποδοχή του θύµατος είναι εικονική, για να µην διαταράξει οικογενειακές ισορροπίες. Μορφή ψυχολογικής βίας είναι και ο ψυχαναγκασµός. Εκεί θύµα και θύτης πολλές φορές ταυτίζονται. Ψυχολογική βία, µας ασκούν άτοµα που επιµένουν να αγοράσουµε ένα προϊόν, ένας ζητιάνος που ακόµη και αν δεν µας µιλά, µας σοκάρει ψυχολογικά το κοµµένο του πόδι και η εµφάνισή του, την οποία προβάλει χωρίς να σέβεται τα όριά µας και µας εξαναγκάζει να δώσουµε κάτι µέσω του τρόµου. Το γεγονός ότι έχει ανάγκη τα χρήµατα, δεν αναιρεί ότι ίσως και άθελά του, ασκεί έντονη ψυχολογική βία (µε την ευθύνη πάντα της πολιτείας που δεν τον στέγασε σε ίδρυµα). Η ψυχολογική βία, δεν αναιρείται αν τα άτοµα που την ασκούν έχουν κάποια δίκαια αιτήµατα. Η βία τραυµατίζει τους αποδέκτες της.

Η κοινωνική βία συνιστά άρνηση της πολιτικής και δικαίωση ενός κοινωνικού υποκειµένου που τείνει να ανακτήσει τον εαυτό του και, κατά συνέπεια, κάθε κριτική της κοινωνικής βίας είναι αναγκαία και η κριτική του κοινωνικού υποκειµένου που την ασκεί. ζητούµενο είναι γιατί σε εποχές ειρήνης φαίνεται να αυξάνεται η κοινωνική βία και η εγκληµατικότητα, ενώ από την άλλη η Πολιτεία δείχνει ανίκανη να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά αυτό το σοβαρό πρόβληµα. Σκοτεινοί τύποι βρίσκουν την ευκαιρία σε ειρηνικές διαδηλώσεις να καταστρέψουν καταστήµατα, να βάλουν φωτιές, να τραυµατίσουν, ακόµα και να σκοτώσουν άσχετους πολίτες. Στα γήπεδα η βία είναι πολλές φορές ανεξέλεγκτη, γίνονται καταστροφές, πέφτει ξύλο, φίλαθλοι τραυµατίζονται, οι δρόµοι πληµµυρίζουν από εξαγριωµένους νεαρούς και τρέµει κανείς µη βρεθεί στο διάβα τους. Βόµβες εκρήγνυνται πού και πού, άνθρωποι διαµελίζονται. Συµµορίες λυµαίνονται τις συνοικίες, καµιά φορά δολοφονούν αυτούς που ληστεύουν, άλλοτε απλώς τους γρονθοκοπούν. Κατόπιν στην τηλεόραση εµφανίζονται νοµοταγείς πολίτες που σείουν απειλητικά τις καραµπίνες τους, έτοιµοι να ξεπαστρέψουν τους ληστές που θα τολµήσουν να παραβιάσουν τον ιδιωτικό τους χώρο.

Η συµπεριφορά βίας σε µία κοινωνία αποτελεί ένα σύνθετο φαινόµενο και δεν είναι το αποτέλεσµα µόνο µιας αιτίας. Έτσι, θα µπορούσαµε να πούµε ότι δεν είναι αποτέλεσµα µόνο της µείωσης του εισοδήµατος. Υπήρχαν περίοδοι τόσο στην ελληνική ιστορία, όσο και στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπου υπήρξε µεγάλη ανέχεια ή άλλες καταστροφικές καταστάσεις και δεν είχε παρατηρηθεί µεγάλη αύξηση ούτε της βίας ούτε της εγκληµατικότητας. Ίσα, ίσα οι άνθρωποι είχαν την ανάγκη της κοινωνικής αλληλεγγύης, ανέπτυξαν σηµαντικούς δεσµούς και προσπάθησαν να φροντίσουν ο ένας τον άλλο. Βέβαια, η φτώχεια και η οικονοµική κρίση πάντοτε προκαλούσαν κοινωνικές εξεγέρσεις και ενίσχυσαν τα φαινόµενα της κοινωνικής αποδόµησης. Αυτό αποτελεί µία φυσική συνέπεια της κοινωνικής ανισσοροπίας και έχει περιγραφεί από κοινωνιολόγους, ιστορικούς και επιφανείς οικονοµολόγους. Όµως, τα γεγονότα τυφλής και έντονης βίας χωρίς ιδεολογικές κατευθύνσεις, είναι τραυµατικά για την κοινωνία και προκαλούν άµεσες αλλά και µακροπρόθεσµες επιπτώσεις όπως άρση των αναστολών ή έκλυση των ηθών. Η σηµερινή αύξηση της επιθετικότητας των Ελλήνων που παρατηρείται σε όλο το ηλικιακό φάσµα -και όχι µόνο στους νέους, φαίνεται ότι αποτελεί ένα είδος άµυνας. Ο άνθρωπος ως µόνο ισχυρό αµυντικό όπλο έχει την επιθετικότητα. Όταν λοιπόν αισθάνεται απειληµένος, όταν αισθάνεται ανασφαλής, όταν η ίδια η κοινωνία δεν του διασφαλίζει την επιβίωση αλλά αντίθετα τον εκθέτει σε απειλές και τον κάνει να πιστεύει ότι πιθανά κινδυνεύει τόσο η ίδια του η ζωή, όσο και η ζωή της οικογένειάς του απαντά µε αυτόν τον αµυντικό µηχανισµό. Έτσι, όταν αισθάνεται αυτού του τύπου την ανασφάλεια τότε αναµένεται η δραµατική αύξηση της φυσικής επιθετικότητα του ανθρώπου που είναι τυφλή και µπορεί να οδηγήσει σε τραγικά και απάνθρωπα περιστατικά. Οι άνθρωποι δεν έχουν πλέον εµπιστοσύνη στις προθέσεις των συνανθρώπων τους. Πρώτα λοιπόν τους θεωρούν εχθρούς και µετά εξετάζουν την πιθανότητα πιο φιλικών συναισθηµάτων. Άνευ λόγου και άνευ αιτίας υπάρχει η ετοιµότητα για άµεση έκφραση επιθετικότητας και οργής.

Σε καθεστώς τακτικής και μακροχρόνιας παρενόχλησης το θύμα κατακλύζεται με συναισθήματα θυμού, αυτό-αμφισβήτησης, ντροπής, ανικανότητας, ταπείνωσης, δυστυχίας, απόγνωσης, που εκφράζονται με επιθετικότητα, μελαγχολία/κατάθλιψη, μανία, αυξημένη δυσκολία συνεργασίας, καταχρήσεις, άγχος ή αδυναμία διαχείρισής του

Οι αγχογόνες καταστάσεις υποχρεώνουν τον ανθρώπινο οργανισμό να διατηρεί μια κατάσταση συναγερμού. Ωστόσο η μακροχρόνια παραμονή σε αυτήν την υπερδιέγερση μειώνει την αμυντική ικανότητα και προκαλεί την φθορά του. Τα συνήθη σωματικά συμπτώματα που έπονται της οργανικής και ψυχικής εξάντλησης είναι διαταραχές ύπνου, πονοκέφαλοι, ημικρανίες, κόπωση, διαταραχές εμμήνου ρήσεως, νευρικές συσπάσεις, κνησμοί, υπόταση/υπέρταση κ.α.. Αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την καταστολή του εκφοβισμού, ελλοχεύει ο κίνδυνος εκδήλωσης βαριάς μορφής κατάθλιψης ή άλλων σοβαρών ψυχικών παθήσεων, που απαιτούν μακροχρόνια ιατρική και ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση

Είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας για να καθορίσουμε το πρόβλημα στη σωστή του διάσταση,  απαγορεύοντας στα κατακλυσμιαία αρνητικά συναισθήματα να μας παρασύρουν. Η επιβολή της λογικής σκέψης πάνω στην συναισθηματική αντίδραση του άγχους επανεξετάζοντας με τη λογική τους πραγματικούς κινδύνους  που θεωρεί  το άτομο πως θα αντιμετωπίσει λόγω της κρίσης, που και με ποιόν τρόπο θα τον επηρεάσουν και αν πραγματικά οι κίνδυνοι αυτοί είναι τόσο άμεσοι, είναι μια βασική επανεξέταση που θα τον βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων με καθαρό νου και στο να αποκτήσει μια πιο ψύχραιμη ματιά προς το μέλλον.

Φυσικά αν απλά αποφεύγεις κάποιο συναίσθημα αυτή τη στιγμή και μερικά λεπτά αργότερα, όταν έχεις ηρεμία, το ανακαλείς για να το αντιμετωπίσεις, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα.

Η διαχείριση των συναισθημάτων μπορεί να σε βοηθήσει να τα αντιμετωπίσεις και να τα απελευθερώσεις τη στιγμή που εμφανίζονται, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, χωρίς απαραίτητα να τα εκφράσεις και να προκαλέσεις διαμάχες, ή να τα συμπιέσεις και να προκαλέσεις αποστάσεις και ενοχές.

Προκειμένου να χαλαρώσουμε από το άγχος και την πίεση χρειάζεται καλή διατροφή, άσκηση, επαρκής ύπνος και καθημερινός χρόνος για ξεκούραση και χαλάρωση. Είναι απαραίτητο, να φροντίσουμε το σώμα μας και να σεβαστούμε τα όρια και τις αντοχές μας. Δεχόμενοι ότι «δεν εξαρτώνται όλα από μένα» πετυχαίνουμε να αναγνωρίσουμε τις δυνατότητές μας.

Παράλληλα, είναι πολύ σημαντικό να συμμετέχουμε σε ευχάριστες δραστηριότητες, μέσα από μια γενικότερη προσπάθεια να ενισχύσουμε τις κοινωνικές μας επαφές και να δομήσουμε ένα υποστηρικτικό δίκτυο.

Το κακό είναι ότι δεν προλαβαίνουμε να διαχειριστούμε τα τρέχοντα, σημερινά προβλήματα αφού έρχονται νέα θέματα, νέα προβλήματα, νέα συναισθήματα και αρχίζουμε ξανά την ίδια διαχείριση. Ας ελπίσουμε ότι θα μπορέσουμε να βγούμε από αυτόν το φαύλο κύκλο συμπίεσης συναισθημάτων, διαχείρισης άγχους – κατάθλιψης και να αντέξουμε να σταθούμε επιτέλους στα πόδια μας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι έχουμε μια μεγάλη δύναμη. Την ικανότητα προσαρμογής που μας διέσωσε πάντα στο πέρασμα των αιώνων. Δεν είναι αυτονόητο ότι όλοι οι άνθρωποι είναι σε θέση να ελιχθούν άμεσα και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά αυτή τη νέα κατάσταση. Πρέπει όμως να κινητοποιήσουμε αυτούς τους μηχανισμούς προσαρμογής, όσο κι αν ακούγεται θεωρητικό είναι πολύ πρακτικό. Ο καθένας μπορεί να βρει ένα τρόπο να το κάνει, αρκεί να προσπαθήσει κι αν δεν μπορεί μόνος του, υπάρχουν άνθρωποι δίπλα που θέλουν να τον βοηθήσουν. Η αλληλοβοήθεια σε περιόδους όπως η σημερινή είναι πολύτιμη για την κοινωνία μας.