Τι είναι τα εκκολπώματα, η εκκολπωμάτωση και η εκκολπωματίτιδα του παχέος εντέρου; Ποια η κατάλληλη διατροφή;

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D., medlabnews.gr

Η εκκολπωµάτωση θεωρείται από τις πιο κοινές γαστρεντερικές παθήσεις στις ∆υτικές χώρες, ενώ εντοπίζεται σπανίως στις χώρες του Τρίτου Κόσµου. Έχει προταθεί πως η ασθένεια αυτή συσχετίζεται µε τη µακροχρόνια ανεπαρκή πρόσληψη φυτικών ινών λόγω της διατροφής δυτικού τύπου. Αυτή η άποψη στηρίχτηκε στην υπόθεση ότι µια δίαιτα υψηλή σε φυτικές ίνες µειώνει τον κίνδυνο της εκκολπωµάτωσης. (Watters DA & Smith AN 1990) Η εκκολπωµάτωση γενικά, είναι µια µη αναστρέψιµη νόσος και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι ασυµπτωµατική. (Almy TP & Howell DA 1980)

Τα εκκολπώματα είναι μικρές προβολές του τοιχώματος του παχέος εντέρου, που μοιάζουν με θυλάκους, δηλαδή σακουλάκια ή μπαλονάκια. Δημιουργούνται σε αδύναμα σημεία, εξαιτίας των πιέσεων που αναπτύσσονται μέσα στον αυλό του εντέρου κατά το πέρασμα των κοπράνων και κατά τις συσπάσεις του ίδιου του εντέρου. Eµφανίζονται πιο συχνά στο αριστερό κόλον, ειδικότερα στο σιγµοειδή, όπου ο αυλός είναι πιο στενός. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, ενώ σπανίως υπάρχουν από τη γέννηση. Η εμφάνιση τους είναι παρόμοια και στα δύο φύλα. Η παρουσία εκκολπωμάτων στο παχύ έντερο ονομάζεται εκκολπωματική νόσος. Δεν  έχουν κληρονομική προδιάθεση, ούτε  αποτελούν προκαρκινική κατάσταση, μπορεί όμως να συνυπάρξουν με καρκίνο. Έχει εκτιµηθεί ότι γύρω στο 20% των ασθενών µε εκκολπωµάτωση θα αναπτύξουν συµπτώµατα και µόνο µια µειοψηφία θα υποστεί πιο σοβαρές επιπλοκές, συµπεριλαµβάνοντας την εκκολπωµατίτιδα, την δυσκοιλιότητα και την αιµορραγία. Τα συµπτώµατα περιλαµβάνουν κυρίως κοιλιακό πόνο, µετεωρισµό και ακανόνιστες κενώσεις.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ: Άγνωστή. Επιβαρύνουν η δυσκοιλιότητα και η μειωμένη πρόσληψη φυτικών ινών από τις τροφές.

Η δηµιουργία των εκκολπωµάτων αποδίδεται στην ανάπτυξη αυξηµένων ενδοαυλικών πιέσεων λόγω των τµηµατικών συσπάσεων του εντερικού τοιχώµατος και της µείωσης της ελαστικότητας που σχετίζονται µε την πάροδο της ηλικίας. (Hughes LE 1975, Watters DA & Smith AN 1990). Οι παράγοντες που οδηγούν στη δημιουργία εκκολπωμάτων είναι η διαταραχή της κινητικότητας του εντέρου με αποτέλεσμα  αύξηση των πιέσεων στο εσωτερικό του και η μειωμένη ανθεκτικότητα του λόγω αύξησης της ηλικίας, σε συνδυασμό με τη φτωχή σε φυτικές ίνες διατροφή. Γι΄αυτό και τα εκκολπώματα εμφανίζονται συχνότερα σε μεγαλύτερες ηλικίες (> 40%  σε ηλικία ανω των 50 ετών, ενώ μόνο στο 10% σε ηλικίες κάτω των 40 ετών).

Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στο σχηματισμό εκκολπωμάτων είναι:

1. Τα εκκολπώματα συνήθως δεν δίνουν συμπτώματα και  ανακαλύπτονται σε τυχαίο έλεγχο, ή μπορεί να προκαλέσουν δυσκοιλιότητα. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων  παρατηρούνται στο αριστερό τμήμα του παχέος εντέρου (σιγμοειδές -κατιόν κόλο)

2. ΕΚΚΟΛΠΩΜΑΤΙΤΙΔΑ:   Πρόκειται για μια οξεία κατάσταση που οφείλεται σε φλεγμονή των εκκολπωμάτων  και  συμβαίνει στο 20% των ασθενών. Εκδηλώνεται με κοιλιακό πόνο, ιδίως στο κάτω αριστερό τμήμα της κοιλιάς, κωλικοειδούς χαραχτήρα, ο οποίος επιδεινώνεται με τη λήψη τροφής, και βελτιώνεται με την αποβολή αερίων ή κοπράνων και μπορεί να συνοδεύεται από πυρετό, διάρροιες, δυσκοιλιότητα ή διάταση της κοιλιάς.

Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

•Πυρετό

•Δυσκοιλιότητα

•Διάρροια

•Ναυτία και έμετο

Σε λίγες, ευτυχώς, περιπτώσεις συνοδεύεται από σοβαρές   επιπλοκές όπως δημιουργία αποστημάτων, συριγγίων, απόφραξη του εντέρου και εμφάνιση ειλεού ή ρήξη  λόγω έντονης φλεγμονής και εμφάνιση περιτονίτιδας

3. ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ: Συμβαίνει στο 5-15 % περίπου των ασθενών και οφείλεται σε ρήξη αγγείου που βρίσκεται σε επαφή με το τοίχωμα των εκκολπωμάτων και είναι η συνηθέστερη αιτία οξείας αιμορραγίας από το κατώτερο πεπτικό

4. ΣΤΕΝΩΣΗ: Επαναλαμβανόμενα επεισόδια εκκολπωματίτιδας μπορεί να οδηγήσουν μακροχρονίως σε απώλεια ελαστικότητας του τοιχώματος και στένωση του εντέρου με αποτέλεσμα κοιλιακό πόνο, δυσκοιλιότητα ή ειλεό.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ:

Η διάγνωση των ασθενειών του παχέος εντέρου γίνεται με κολονοσκόπηση, βαριούχο υποκλυσμό ή αξονική τομογραφία κοιλίας.

Βαριούχος υποκλυσμός. Το βάριο χρωματίζει το παχύ έντερο,αποκαλύπτοντας πιθανές ανωμαλίες.

Κολονοσκόπηση. Το εσωτερικό του παχέος εντέρου επιθεωρείται με ένα λεπτό σωλήνα με κάμερα.

Σε περίπτωση όμως κρίσης  εκολπωματίτιδας εξέταση εκλογής είναι η αξονική τομογραφία κοιλίας, (πρόκειται για μια ειδική μέθοδο λήψης ακτινογραφιών και αποτελεί πολύ ευαίσθητη, αλλά και ακίνδυνη μέθοδο για τη διάγνωση της εκκολπωματίτιδας), ενώ η κολονοσκόπηση πρέπει να γίνει μετά το πέρας του επεισοδίου.

Αξονική Τομογραφία Άνω- Κάτω κοιλίας (με ενδοφλέβιο σκιαγραφικό), η οποία πέρα από την διάγνωση, μπορεί να αναδείξει την έκταση της νόσου και επομένως βοηθά στη σταδιοποίηση, ενώ η χρήση του σκιαγραφικού θα βοηθήσει να διαφοροδιαγνώσουμε σε ορισμένες περιπτώσεις την παρουσία καρκινώματος. Επίσης η αξονική μας βοηθά να αποκλείσουμε και άλλα αίτια κοιλιακού άλγους όπως σαλπιγγικό-ωοθηκικό απόστημα, τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου Crohn και την οξεία σκωληκοειδίτιδα.

Κολονοσκόπηση ή σιγμοειδοσκόπηση  στην οξεία φάση της νόσου αντενδείκνυται επειδή υπάρχει κίνδυνος η ίδια η εξέταση να προκαλέσει επιδείνωση της κλινικής εικόνας ή διάτρηση του εντέρου. Μετά την κλινική βελτίωση της ασθενούς και την πάροδο 6 εβδομάδων συστήνεται να γίνεται ο παραπάνω ενδοσκοπικός έλεγχος για τον αποκλεισμό ή τη διάγνωση του καρκίνου και της νόσου Crohn.

Ο αιματολογικός εργαστηριακός έλεγχος μπορεί να δείξει:

– αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων στη γενική αίματος

– αύξηση των δεικτών φλεγμονής (Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών αιμοσφαιρίων/ΤΚΕ, C-Αντιδρώσα Πρωτείνη/CRP).

ΘΕΡΑΠΕΙΑ: Τα ασυμπτωματικά εκκολπώματα δεν χρειάζονται κάποια ιδιαίτερη θεραπεία, πλην βελτίωσης της διατροφής με αύξηση των φυτικών ινών και του νερού, ώστε να αποφεύγεται η δυσκοιλιότητα.

Η θεραπεία της εκκολπωματίτιδας  εξαρτάται  από το αν συνοδεύεται ή όχι από επιπλοκές, την ηλικία, τη γενική κατάσταση του ασθενούς και το ιστορικό του. Έτσι,  οι ήπιες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται με δίαιτα και κατάλληλή αντιβιοτική αγωγή, ενώ οι σοβαρότερες χρήζουν νοσοκομειακής περίθαλψης.

Σε ήπια εκκολπωματίτιδα, η αντιμετώπιση είναι αρχικά συντηρητική (υδρική δίαιτα και αντιβίωση), ενώ σε εκκολπωματίτιδα με επιπλοκές, απαιτείται χειρουργείο. Επίσης χειρουργείο απαιτείται όταν υπάρξει και δεύτερο επεισόδιο ήπιας εκκολπωματίτιδας.

Η αιμορραγία αντιμετωπίζεται στο νοσοκομείο, συνήθως συντηρητικά. Η αιμορραγία συνήθως σταματά μόνη της, αλλά μπορεί να χρειαστεί θεραπευτική παρέμβαση μέσω επείγουσας κολονοσκόπησης, αγγειογραφίας ή χειρουργείου Χειρουργική αντιμετώπιση απαιτεί η επιπλεγμένη εκκολπωματίτιδα, η μεγάλη ή υποτροπιάζουσα αιμορραγία, οι συχνές υποτροπές  εκκολπωματίτιδας ή η στένωση του εντέρου.

Σε πολύ βαριές περιπτώσεις, ο ασθενής πρέπει να χειρουργηθεί για να αφαιρεθεί το προσβεβλημένο τμήμα του παχέος εντέρου.

Η αύξηση της ποσότητας των υγρών και των άπεπτων φυτικών ινών στη δίαιτα ελαττώνει τα συμπτώματα της εκκολπωμάτωσης και μειώνει σημαντικά τις επιπλοκές της. Η Αμερικανική Διαιτολογική Εταιρεία συνιστά την κατανάλωση 25-30 γραμ. φυτικών ινών καθημερινώς. Μία ήπια κρίση εκκολπωματίτιδας αντιμετωπίζεται με χορήγηση κατάλληλων αντιβιοτικών και αναλγητικών και με προσωρινή δίαιτα υγρών. Σε σοβαρές κρίσεις συνιστάται η νοσηλεία του ασθενούς.

Οι φυτικές ίνες είχαν προταθεί ως θεραπεία για την συµπτωµατική εκκολπωµάτωση ήδη από το 1929 από τον Spriggs. Το 1937 ο Lubbock et al., χορηγούσε σε ποντικούς δίαιτες χαµηλές σε φυτικές ίνες και φαίνεται ότι ανέπτυξαν πιο συχνά κατά την διάρκεια της ζωής τους εκκολπώµατα, παρά σε µια δίαιτα υψηλή σε φυτικές ίνες. Στη συνέχεια οι Painter και Burkitt (1971), δηµοσίευσαν την υπόθεση πως η νόσος αυτή προκλήθηκε από την µειωµένη πρόσληψη διαιτητικών ινών και την ονόµασαν «νόσος του ∆υτικού Κόσµου». Ο λόγος που την ονόµασαν έτσι είναι επειδή παρατήρησαν πως η νόσος αυτή είναι σπάνια σε πολλά µέρη της Αφρικής, ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αµερική όπου η διατροφή τους τείνει να έχει κυρίως επεξεργασµένα προϊόντα, η συχνότητα της νόσου ήταν µεγάλη. Αυτή η έντονη αντίθεση οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στις διατροφικές αλλαγές και κυρίως στη  µείωση της διαιτητικής πρόσληψης φυτικών ινών από δηµητριακά. Αργότερα, παρατηρήθηκε πως ο επιπολασµός της εκκολπωµάτωσης ήταν επίσης πιο µεγάλος και στους µη χορτοφάγους παρά στους χορτοφάγους. (Gear JS et al. 1979) Ο Brodribb et al. (1979) στην έρευνά του, επέλεξε πιθήκους µε γαστρεντερική ανατοµία παρόµοια µε εκείνη των ανθρώπων ως µοντέλο. Βρήκε πως υπήρχε αυξηµένη ενδοαυλική πίεση του τοιχώµατος στο κόλον, καθώς η ποσότητα των ινών στην δίαιτα µειωνόταν σταδιακά από 20 σε 15, 10, 5 και 0γρ ανα ηµέρα. Φαίνεται πως µια δίαιτα υψηλή σε φυτικές ίνες µπορεί να είναι αποτελεσµατική στη θεραπεία των συµπτωµάτων σε ορισµένους ασθενείς µε απλή εκκολπωµάτωση, ειδικά αν τα συµπτώµατα εµφανίζονται σπανίως, µα τα δεδοµένα παραµένουν περιορισµένα. Μια πιο ολοκληρωµένη µελέτη µε ασθενείς που είχαν ήπια συµπτώµατα, δεν έδειξαν κάποιο σηµαντικό όφελος όσον αφορά τον πόνο, αλλά υπήρξε βελτίωση στην δυσκοιλιότητα. (Ornstein MH et al. 1981) Έτσι µια γενική σύσταση θα ήταν η αύξηση των φυτικών ινών στα 25-30γρ. την ηµέρα και παράλληλη αύξηση των υγρών µε στόχο την αύξηση του όγκου των κοπράνων και τη µείωση της ενδοεντερικής πίεσης. Σε µια ενδιαφέρουσα αναφορά από τους Hyland και Taylor (1980), περιγράφηκαν 100 ασθενείς που αξιολογήθηκαν αναδροµικά µετά από 5-7 χρόνια σε µια δίαιτα υψηλή σε φυτικές ίνες και πάνω από το 90% αυτών παρέµειναν χωρίς συµπτώµατα.

Ο κίνδυνος βρέθηκε ιδιαίτερα αυξηµένος στους άντρες που είχαν υψηλή πρόσληψη σε λίπος ή και κόκκινο κρέας σε συνδυασµό µε χαµηλή φυσική δραστηριότητα και χαµηλή πρόσληψη φυτικών ινών. Σηµειώθηκε ότι ο κίνδυνος εκδήλωσης είναι 50 φορές µεγαλύτερος στα άτοµα που καταναλώνουν συχνά κρέας, παρά σε αυτούς που καταναλώνουν πιο πολλά λαχανικά. (Manousos O et al. 1985) Υπάρχει µια υπόθεση πως µε την πρόσληψη κόκκινου κρέατος, τα βακτήρια που βρίσκονται στην µικροχλωρίδα του εντέρου, παράγουν έναν τοξικό µεταβολίτη που λεπταίνει το τοίχωµα στο κόλον και ευνοεί την δηµιουργία της εκκολπωµάτωσης.

Οι φυτικές ίνες από µη επεξεργασµένα δηµητριακά και κυρίως το πίτουρο, χρησιµοποιούνται στη θεραπεία της εκκολπωµάτωσης, διότι αυξάνουν την κατακράτηση νερού, µειώνουν το χρόνο διέλευσης του εντερικού περιεχοµένου, αυξάνουν την εκκένωσή του και έτσι µειώνουν τη δυσκοιλιότητα που προκαλείται συχνά λόγω αυτής της νόσου.

Η Αμερικανική Διαιτολογική Εταιρεία συνιστά την κατανάλωση τουλάχιστον 25-30 γραμμαρίων ίνας καθημερινώς. Αυτό δεν είναι πάντα ούτε εύκολο, ούτε εφικτό, αν σκεφθεί κανείς ότι τα περισσότερα φρούτα ή λαχανικά δεν περιέχουν περισσότερα από 3 γραμμάρια ίνας.

Καλές πηγές φυτικών ινών είναι τα φρέσκα και αποξηραμένα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια και οι ξηροί καρποί, καθώς επίσης και τα προϊόντα ολικής άλεσης.

Παράλληλα με την αυξημένη κατανάλωση φυτικών ινών θα πρέπει να δώσουμε και ιδιαίτερη έμφαση στην πρόσληψη υγρών. Ακόμη, καθώς κάποιοι ασθενείς είναι πιθανό να νιώσουν δυσφορία μετά την κατανάλωση κάποιου λιπαρού γεύματος, ίσως ο περιορισμός τέτοιων γευμάτων να είναι ευεργετικός.

Γενικότερα, επειδή η δυσκοιλιότητα μπορεί να συνυπάρχει σε ασθενείς με εκκολπωμάτωση οι συστάσεις αφορούν συχνά την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας (π.χ. αύξηση της κατανάλωσης φυτικών ινών και υγρών, αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, προτίμηση προϊόντων εμπλουτισμένων με προβιοτικά).

Περιορισμός αλκοολούχων ποτών, σοκολάτας ή σκευασμάτων που περιέχουν κωδείνη

ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ να αποφεύγονται σπόροι, ξηροί καρποί, καλαμπόκι και άλλες παρόμοιες τροφές. Η σύσταση για αποφυγή τροφίμων με μικρά μη πεπτόμενα τεμαχίδια (πχ. σουσάμι, σύκα, ξηροί καρποί), διότι μπορεί να εγκλωβιστούν στα εκκολπώματα και να προκαλέσουν ερεθισμό, είναι αβάσιμη και δεν ισχύει.

Περιορίστε: το αλάτι, τον καφέ και τα αναψυκτικά που περιέχουν καφεΐνη.

Να καταναλώνετε τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες, όπως:

– φρέσκα φρούτα, χωρίς την φλούδα

– φρέσκα λαχανικά

– Ψωμί και δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια, αρακά.

Να αυξήσετε τη σωματική άσκηση. Τακτική σωματική δραστηριότητα βοηθά στην καλύτερη λειτουργία του γαστρεντερικού σας συστήματος. Εντάξτε τουλάχιστον 30 λεπτά έντονο περπάτημα στο καθημερινό σας πρόγραμμα (συνεχόμενα ή

Να πίνετε αρκετά υγρά κατά τη διάρκεια της ημέρας (περίπου 8-10 ποτήρια).