Βιταμίνη Α για τα μάτια, την ανάπτυξη, το δέρμα, την ακμή. Σε ποιες τροφές βρίσκεται;

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr

Η ρετινόλη ή βιταμίνη Α είναι φυσικό συστατικό και είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη & διατήρηση του οργανισμού.

Η βιταμίνη Α είναι μία από τις πρώτες βιταμίνες που ανακαλύφθηκαν, καθώς είναι γνωστή από το 1913. Άλλες ονομασίες της είναι ρετινόλη και αξηροφθόλη. Η βιταμίνη Α ανήκει στην κατηγορία των λιποδιαλυτών βιταμινών, ενώ υπάγεται στα καροτενοειδή, κατηγορία χρωστικών ουσιών, που απαντώνται στο φυτικό βασίλειο. Ο όρος ‘’βιταμίνη Α’’ την κάνει να ακούγεται σαν να υπάρχει ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό που ονομάζεται ‘’βιταμίνη Α’’, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Η βιταμίνη Α είναι μια ευρεία ομάδα από σχετιζόμενα θρεπτικά συστατικά. Κάθε ένα από αυτά τα θρεπτικά συστατικά παρέχουν οφέλη για τον οργανισμό, αλλά τα οφέλη αυτά μπορεί να είναι αρκετά διαφορετικά και μπορούν να παρέχονται με διάφορους τρόπους.

Η βιταμίνη Α είναι απαραίτητη για τη σωστή ανάπτυξη του οργανισμού. Είναι απαραίτητη για την υγεία του δέρματος και παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του επιθηλιακού ιστού. Ένας από τους βασικότερούς της ρόλους είναι η συμβολή της στη φυσιολογική λειτουργία της όρασης, καθώς η βιταμίνη Α συμμετέχει στο σχηματισμό της ροδοψίνης (οπτικής πορφύρας), χρωστικής των οφθαλμών που εμπλέκεται στη νυχτερινή όραση. Ετσι η βιταμίνη Α είναι απαραίτητη για την σωστή λειτουργία της όρασης στο σκοτάδι και συγκεκριμένα για την προσαρμογή του οφθαλμού στο σκοτάδι. Η βιταμίνη Α  σε συνδυασμό με άλλες αντιοξειδωτικές βιταμίνες, παίζει σημαντικό ρόλο στην μείωση του κινδύνου εμφάνισης της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (AMD). Επιπλέον, έχει αποδειχτεί ότι ο συνδυασμός Βιταμίνης Α και λουτεΐνης μπορεί να παρατείνει την όραση σε άτομα που υποφέρουν από μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια (RP).

Έχει συσχετισθεί με μία σειρά άλλων λειτουργιών χωρίς όμως ο ρόλος της να είναι πλήρως εξακριβωμένος ενώ θεωρείται απαραίτητη για την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος

Η βιταμίνη Α αποθηκεύεται στο σώμα σε σχετικά μεγάλα ποσά. Παρόλα αυτά ανεπαρκής πρόσληψη μπορεί να επιφέρει σημαντικές επιπλοκές ειδικά αν είναι παρατεταμένη. Σε περιπτώσεις όπου υπάρχει έλλειψη της βιταμίνης έχουν παρατηρηθεί σοβαρές επιπτώσεις όπως είναι κατά περιπτώσεις η μειωμένη όραση στο σκοτάδι, ευαισθησία σε δερματικές βλάβες όπως είναι η ξηροδερμία, ενώ έχει παρατηρηθεί ότι η έλλειψή της μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση ανάπτυξης (οστά, δόντια).

Σε περιπτώσεις έλλειψης παρατηρείται αδυναμία και απώλεια αντανακλάσεως, καταστολή ανοσοποιητικού συστήματος, ξηροφθαλμία (καταστροφή του κερατοειδή χιτώνα του ματιού η οποία μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση). Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Α σχετίζεται με την αυξημένη θνησιμότητα παιδιών στις χώρες του τρίτου κόσμου, ενώ κάποιες μελέτες δείχνουν ότι η χρήση συμπληρωμάτων βιταμίνης Α μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα, πιθανώς λόγω της ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος. Ένα από τα πρώτα συμπτώματα έλλειψης της βιταμίνης Α είναι η νυχτερινή τύφλωση. Στην Αρχαία Αίγυπτο, είχε ανακαλυφθεί ότι η νυχτερινή τύφλωση μπορούσε να θεραπευθεί με την κατανάλωση συκωτιού, το οποίο αργότερα αποδείχτηκε ότι είναι πλούσιο σε Βιταμίνη Α. Η έλλειψη της Βιταμίνης Α προκαλεί αφυδάτωση του κερατοειδούς χιτώνα, που οδηγεί στην θόλωση του μπροστινού μέρους του ματιού, έλκη του κερατοειδούς και απώλεια της όρασης.

Η έλλειψη της Βιταμίνης Α επίσης προκαλεί βλάβη του αμφιβληστροειδούς χιτώνα η οποία επίσης συμβάλλει στην τύφλωση. Η έλλειψη της μπορεί επίσης να οδηγήσει σε θάνατο από μολύνσεις του αναπνευστικού και από άλλες μολύνσεις καθώς η Βιταμίνη Α είναι επίσης σημαντική για την αντίσταση σε μολύνσεις και για την υγεία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Από την άλλη, η υπερκατανάλωση έχει κι αυτή κινδύνους:

Συμπτώματα τοξικότητας περιλαμβάνουν ξηροδερμία, πόνους και κατάγματα οστών, ηπατοπάθεια, αναιμία και εμβρυϊκή δυσπλασία σε περίπτωση εγκυμοσύνης, αίσθημα αδυναμίας, πονοκέφαλοι, ανορεξία, ναυτία, τριχόπτωση, και δερματικά προβλήματα.

▪Σε γενικές γραμμές υπάρχουν δυο τύποι βιταμίνης Α αναλόγως τον τύπο τροφής από τον οποίο προέρχεται: Η βιταμίνη Α από ζωικές τροφές ονομάζεται ρετινόλη . Αυτή η μορφή της βιταμίνης  Α μπορεί να χρησιμοποιηθεί απευθείας από τον οργανισμό. Τροφές που αποτελούν καλές πηγές ρετινόλης-βιταμίνης Α είναι το μοσχάρι, το συκώτι του κοτόπουλου, το τυρί και το πλήρες γάλα.

▪Η βιταμίνη Α που προέρχεται από πολύχρωμα φρούτα και λαχανικά είναι η λεγόμενη προβιταμίνη Α ή β-καροτενοειδές, η οποία μετατρέπεται σε ρετινόλη από τον οργανισμό με την πέψη της τροφής. Τροφές που αποτελούν καλές πηγές προβιταμίνης Α  είναι τα καρότα, οι γλυκοπατάτες, το σπανάκι, το λάχανο και τα πεπόνια. H βήτα καροτίνη είναι η πιο σημαντική και ευεργετική μορφή προβιταμίνης Α. Συνήθως πλούσια σε βιταμίνη Α είναι τα λαχανικά με σκούρο πράσινο ή κίτρινο-πορτοκαλί χρώμα. Περίπου το 20% της βιταμίνης στα πράσινα και 30-35 % στα κίτρινα λαχανικά καταστρέφεται με το μαγείρεμα, παρόλα αυτά σε σχέση με άλλες βιταμίνες θεωρείται ανθεκτική. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο είναι σημαντικό κάποιος να λαμβάνει ένα συμπλήρωμα διατροφής που θα περιέχει βιταμίνη Α ώστε να καλύπτει τις ελλείψεις που μπορεί να προκύπτουν από την διατροφή μας.

Στα καλλυντικά παρασκευάσματα χρησιμοποιούνται κυρίως: η ρετιναλδεΰδη δηλαδή η προβιταμίνη Α και οι ρετινυλεστέρες της όπως το παλμιτικό ρετινύλιο και το οξικό ρετινύλιο. Μπορούμε βεβαίως να δούμε πως σε φαρμακοκαλλυντικά προϊόντα (κυρίως για την ακμή) μπορούμε να βρούμε ρετινοειδή όπως η τρετινοΐνη και ισοτρετινοΐνη. Μέσω διαφόρων μηχανισμών και διαδικασιών ανανεώνει την επιδερμίδα και για αυτό θεωρείται από τα no.1 βασικά συστατικά (όχι η ίδια η ρετινόλη αλλά τα ρετινοειδή και η ρετιναλδεΰδη) στα δερμοκαλλυντικά για την διατήρηση της υγιούς  όψης της επιδερμίδας αλλά και για την παράταση της δερματικής νεότητας.