Δυσκολία στο να φάτε ή να καταπιείτε; Τι προκαλεί δυσκαταποσία, δυσφαγία, πώς αντιμετωπίζεται και πώς προλαμβάνεται;

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, Μ.D., medlabnews.gr

Η δυσκολία στην κατάποση ονομάζεται δυσφαγία Μπορεί να επηρεάσει τη λήψη στερεάς, υγρής τροφής η ακόμη και τη λήψη φαρμάκων. Τέλος μπορεί να οδηγήσει σε κακή σίτιση

Η δυσφαγία είναι σοβαρό σύμπτωμα και θα πρέπει, εκτός και αν είναι μικρής διάρκειας, να διερευνάται επειγόντως, ώστε να αποκλεισθεί κακοήθεια.

Αποτελεί μία αρκετά σοβαρή κατάσταση, η οποία, αν δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα μπορεί να οδηγήσει από υποθρεψία, λόγω μειωμένης πρόσληψης τροφής μέχρι και στον θάνατο λόγω απόφραξης των αεραγωγών. Αν δεν μπορεί να θεραπευτεί το πρόβλημα που οδηγεί στην δυσφαγία, ο τρόπος αντιμετώπισής της είναι μέσω της παρασκευής ειδικά σχεδιασμένων τροφίμων, ούτως ώστε να μην υπάρχει ο κίνδυνος αναρρόφησης για το άτομο, αλλά παράλληλα να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του με εύγεστα και ευχάριστα φαγητά.

Η δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία) σημαίνει ότι χρειάζεται περισσότερος χρόνος και προσπάθεια για να μετακινηθούν τα τρόφιμα ή τα υγρά από το στόμα στο στομάχι. Η δυσκολία στην κατάποση μπορεί επίσης να συνδέεται με  πόνο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδέχεται να μην είναι δυνατό καθόλου η κατάποση.

Η περιστασιακή δυσκολία στην κατάποση  συνήθως δεν προκαλεί ανησυχία, και μπορεί να συμβεί μόνο όταν τρώτε πολύ γρήγορα ή δεν μασάτε  αρκετά καλά την τροφή σας. Μια  επίμονη δυσκολία στην κατάποση μπορεί να σημαίνει μια σοβαρή κατάσταση και να  απαιτεί ιατρική θεραπεία.

Η δυσκολία στην κατάποση και η δυσφαγία μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά είναι πιο συχνή σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Οι αιτίες των δυσκολιών στην κατάποση και της δυσφαγίας ποικίλλουν, και ‘ετσι η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία.

Τα ηλικιωμένα άτομα συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κατάποση και στην μάσηση της τροφής τους. Συχνά όμως η δυσφαγία μπορεί να σχετίζεται και με ψυχολογικούς παράγοντες. Η μειωμένη διάθεση που παρατηρείται σε ηλικιωμένους ανθρώπους, πολλές φορές οδηγεί σε μειωμένη όρεξη και άρνηση κατανάλωσης επαρκούς τροφής. Επίσης τα φάρμακα που λαμβάνουν μπορεί να αλλοιώσουν αισθήσεις όπως η γεύση και η όσφρηση, επηρεάζοντας κατά συνέπεια και τη λήψη φαγητού.

Όταν καταπίνετε, τη γλώσσα σας σπρώχνει την τροφή στο πίσω μέρος του φάρυγγα σας. Οι  μύς συσπώνται γρήγορα για να την  μετακινήσουν μέσω του φάρυγγα σας, την τροφή  στην κορυφή του οισοφάγου σας. Στη συνέχεια, η τροφή μετακινείται πίσω από την τραχεία  στον οισοφάγο σας, το σωλήνα που συνδέει το λαιμό με το στομάχι σας. Κυκλικές ζώνες  μυών (σφιγκτήρες) στο επάνω και στο κάτω μέρος του οισοφάγου σας ανοίγουν και   κλείνουν για να μεταφέρουν την τροφή, και παράλληλα να εμποδίσουν την παλινδρόμηση του γαστρικού οξέος. Οι μύες του τοιχώματος του οισοφάγου συσπώνται για να προωθήσουν την τροφή προς το στομάχι σας.

Δυσκολία στην κατάποση η δυσφαγία παρουσιάζεται όταν υπάρχει ένα πρόβλημα σε οποιοδήποτε σημείο  της διαδικασίας κατάποσης.

Η δυσκολία στην κατάποση μπορεί να οδηγήσει σε:

• υποσιτισμό και αφυδάτωση. Η δυσφαγία μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη για εσάς ώστε να λάβετε επαρκή τροφή και υγρά και  να έχετε μια επαρκή θρέψη.Τα άτομα με δυσκολία στην κατάποση κινδυνεύουν από υποσιτισμό και την αφυδάτωση.

• Αναπνευστικά προβλήματα. Αν τροφή ή τα υγρά εισέρθουν στους αεραγωγούς σας (εισρόφηση) και προσπαθείσετε να καταπιείτε, δημιουργούνται αναπνευστικά προβλήματα ή λοιμώξεις  , όπως συχνές εξάρσεις πνευμονίας ή  άλλες λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού.

· Ο βήχας, αίσθημα πνιγμονής η γουργουρητό στη φωνή στη διάρκεια λήψης τροφής η υγρών

· Αίσθημα ότι η τροφή σταματά στο θώρακα η στο στόμα

· Εκροή υγρών από το στόμα

· Αδυναμία για βήχα η αδύνατη φωνή

· Δυσκολία η επώδυνη κατάποση

• Πόνος ενώ κατάποση (οδυνοφαγία)

• Αδυναμία κατάποσης

• Το αίσθημα ότι η τροφή κολλάει στο λαιμό , στο στήθος ή πίσω από το στέρνο.

• Εκροή υγρών από το στόμα

• Βραχνάδα

• Αναγωγές τροφών

• Καούρα πίσω από το στέρνο

• όξινες ερυγές

• Απροσδόκητη απώλεια βάρους

• Βήχας ή αίσθημα πνιγμού κατά την κατάποση

Οι δυσκολίες στη κατάποση μπορεί να δημιουργηθούν από

· Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο

· Καρκίνο στην κεφαλή η στον τράχηλο

· Τραύμα στο θώρακα

· Τραύμα στο κεφάλι

· Εγκεφαλικές βλάβες

· Ακτινοβολία

· Μερικά φάρμακα

· Τραχειοστομία

Η δυσφαγία συνήθως προέρχεται από λειτουργικά αίτια ή ανατομικές ανωμαλίες που επηρεάζουν τον οισοφάγο. Μια οισοφαγική στένωση, ή ένα δίχτυ, ή μια μάζα , ή ακόμα και ένα έξτρα οισοφαγικό φλεβικό δαχτυλίδι είναι όλες πιθανές ανατομικές αιτίες δυσφαγίας. Η ακτινοθεραπεία μπορεί να επιφέρει στενώσεις στο γαστροοισοφαγικό κανάλι. Μια λειτουργική διαταραχή του οισοφαγικού περισταλτισμού όπως η αχαλασία πρέπει επίσης να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Η φλεγμονή του βλεννογόνου του οισοφάγου με αίτιο την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ΓΟΠ. Λοιμώξεις όπως οισοφαγική κάντιντα, τροφική αλλεργία που εκδηλώνεται σαν εοιζονοφυλλική οισοφαγίτιδα μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε δυσφαγία. Νευρομυικές παθήσεις που επηρεάζουν τον συντονισμό της κατάποσης, όπως μυασθένεια γκράβις ή κληρονομική δυσαυτονομία, μπορούν επίσης να εμφανιστούν με δυσφαγία. Αλλά δεν είναι τόσο πιθανά αίτια αν δεν συνοδεύονται με άλλα συμπτώματα. Τέλος το παρανεοπλασικό σύνδρομο πρέπει να συμπεριληφθεί στην διαφορική διάγνωση.

Ο δακτύλιος Schatzki, ICD-10 K22.2, Q39.3, είναι ασυνήθης αιτία δυσφαγίας και είναι μια λεπτή, ομοιάζουσα με διάφραγμα περιφερική αναδίπλωση του βλεννογόνου που διεισδύει στον αυλό του κατώτερου οισοφάγου. Συνήθως, βρίσκεται στην συμβολή πλακώδους και κυλινδρικού επιθηλίου και συσχετίζεται, κυρίως, με την παρουσία διαφραγματοκήλης. Αν ο βλωμός (μπουκιά φαγητού μασημένου) παγιδευτεί στον δακτύλιο ο ασθενής προσέρχεται με οξεία δυσφαγία

Στα βρέφη και στα παιδιά, τα σημεία και τα συμπτώματα δυσκολίας στην κατάποση μπορεί να είναι:

• Η έλλειψη προσοχής κατά τη διάρκεια των γευμάτων

• τέντωμα του σώματος κατά τη διάρκεια της σίτισης

• Η άρνηση να φάνε τρόφιμα από διαφορετική υφή

• Η παρατεταμένος χρόνος διατροφής  (30 λεπτά ή περισσότερο)

• Προβλήματα στο θηλασμό

• Η εκροή τροφής η υγρών από το στόμα

• Βήχας ή αίσθημα πνιγμού κατά τη διάρκεια της σίτισης

• Ναυτία η εμετός κατά τη διάρκεια των γευμάτων.

• Η αδυναμία συντονισμού   αναπνοής με το φαγητό και το ποτό

• Η απώλεια βάρους ή βραδεία αύξηση του σωματικού βάρους ή της ανάπτυξης

• Περιοδικά πνευμονία

Οι εξετάσεις  που μπορεί να γίνουν είναι:

• Ακτινογραφία με βάριο. Για αυτόν τον έλεγχο, μπορείτε να πιείτε ένα διάλυμα με βαρίο. Ο πολτός με το βάριο  καλύπτει την εσωτερική  επιφάνεια  του οισοφάγου, επιτρέποντας έτσι να  σκιαγραφηθεί καλύτερα στις ακτινογραφίες. Ο γιατρός μπορεί να δει στη συνέχεια τυχόν αλλαγές στο σχήμα του οισοφάγου και μπορεί να αξιολογήσει την μυϊκή δραστηριότητα. Ο γιατρός μπορεί να σας ζητήσει να καταπιείτε  μια  στερεά τροφή ή ένα χάπι επικαλυμμένο με βάριο και να παρακολουθήσει τους μυς στο λαιμό, ενώ καταπίνετε ή να ψάξει για λεπτές μεταβολές στο οισοφάγο ενώ  το υγρό διάλυμα βαρίου, δεν μπορεί να το προσδιορίσει.

• Ενδοσκόπηση. Ένα λεπτό, εύκαμπτο, φωτισμένο στην άκρη μέσο (ενδοσκόπιο) περνάει κάτω από το φάρυγγα σας, έτσι ώστε ο γιατρός σας  να μπορεί να δει τον οισοφάγο σας. Ο γιατρός μπορεί επίσης να κάνει μια εξέταση που ονομάζεται ινοοπτική ενδοσκοπική αξιολόγηση της κατάποση  , η οποία χρησιμοποιεί ένα μικρό αναμμένο σωλήνα (εύκαμπτο λαρυγγοσκόπιο) που τοποθετείται στη μύτη. Αυτό επιτρέπει στον γιατρό σας  να δεί τι συμβαίνει όταν καταπίνετε.

• Μανομετρία οισοφάγου. Σε αυτή τη εξέταση, ένας μικρός λεπτός σωλήνας εισάγεται στον οισοφάγο και  είναι συνδεδεμένος με καταγραφέα πίεσης. Αυτό επιτρέπει τη μέτρηση των μυϊκών συσπάσεων του οισοφάγου ενώ καταπίνετε

Η θεραπεία για τη δυσκαταποσία-δυσφαγία είναι  συχνά  προσαρμοσμένη  με το συγκεκριμένο είδος βλάβης η διαταραχής που προκάλεσε τη δυσκολία στη κατάποσης σας:

Για τη  στοματοφαρυγγική δυσφαγία, ο γιατρός πιθανότατα θα σας παραπέμψει σε ένα ειδικό ωτορινολαρυγγολόγο ή νευρολόγο  για περαιτέρω διαγνωστικές εξετάσεις και σε γαστρεντερολόγο ή λογοθεραπευτή. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει:

• Ασκήσεις. Ορισμένες ασκήσεις μπορεί να συμβάλουν στο συντονισμό των μυών της κατάποσης ή στον ερεθισμό των νεύρων που είναι υπεύθυνα για το  αντανακλαστικό της κατάποσης.

• Τεχνικές εκμάθησης κατάποσης. Μπορείτε επίσης να μάθετε απλούς τρόπους για να τοποθετείτε τροφή στο στόμα σας ή να βάζετε  το σώμα και το κεφάλι σας  έτσι  ώστε  αυτό  να σας βοηθήσει να καταπιείτε με επιτυχία.

Η θεραπευτική προσεγγίση της θεραπείας του οισοφάγου   μπορεί να είναι:

• Διαστολές του οισοφάγου. Σε ένα σφιχτό  κάτω οισοφαγικό σφιγκτήρα (αχαλασία) ή στένωση οισοφάγου, ο γιατρός σας μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα ενδοσκόπιο με ένα προσαρμοσμένο ειδικό μπαλόνι για να τεντώσει απαλά και να διευρεύνει το εύρος του οισοφάγου σας ή να περάσει ένα εύκαμπτο σωλήνα ή σωλήνες και έτσι να διατείενει τον οισοφάγο .

• Χειρουργική. Για  περιπτώσεις  όγκων του οισοφάγου ή  εκκόλπωμα του φάρυγγα, μπορεί να χρειαστεί χειρουργική επέμβαση για να ανοίξει η οισοφαγική πορεία. Η διαστολή με μονό ευρύ κηρίο (45-60F) θα τεμαχίσει την βλεννογονική αναδίπλωση ή μπορεί αυτή να καταστραφεί με τη λήψη τετραγωνικών βιοψιών με τις καθιερωμένες λαβίδες.Η μακροχρόνια παρακολούθηση μετά τη διαστολή με κηρία δείχνει ότι η πλειοψηφία των ασθενών εκδηλώνει εκ νέου συμπτώματα μετά 4-5 έτη και χρήζει νέας διαστολής.

• Φάρμακα. Η δυσκολία στην κατάποση η δυσφαγία  που σχετίζεται με ΓΟΠΝ μπορεί να αντιμετωπιστεί με χορήγηση φαρμάκων από το στόμα   έτσι ώστε να μειωθεί το γαστρικό οξύ ειδικά μετά μια διαστολή στένωσης. Μπορεί να χρειαστεί να λάβετε αυτά τα φάρμακα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Αν έχετε  σπασμό του οισοφάγου αλλά οισοφάγο σας φαίνεται φυσιολογικός και δεν έχετε ΓΟΠΝ, θα χρειαστεί να πάρετε φάρμακα για να χαλαρώσετε τον οισοφάγο σας και να μειώσετε  την ταλαιπωρία.

Αν  η δυσκολία στην κατάποση σας εμποδίζει να τρώτε και να πίνετε επαρκώς, ο γιατρός μπορεί να σας συστήσει:

• Ειδικά διατροφικά διαλύματα. Αυτά μπορεί να σας βοηθήσουν να διατηρήσετε ένα υγιές βάρος και  έτσι να αποφευχθεί η αφυδάτωση.

• Σωλήνας σίτσισης. Σε σοβαρές περιπτώσεις δυσφαγίας, μπορεί να χρειαστεί να περάσει ένας σωλήνας σίτισης που θα παρακάμψει το μέρος του μηχανισμού κατάποσης σας που  δεν λειτουργεί κανονικά.

Αν και δυσκολίες στην κατάποση δεν μπορούν  να προληφθούν , όταν η αιτίες είναι νευρολογικές βλάβες ή διαταραχές, μπορείτε να μειώσετε τον κίνδυνο των περιστασιακών δυσκολιών στην κατάποση, τρώγοντας αργά και μασώντας καλά το φαγητό σας.Η έγκαιρη διάγνωση και αποτελεσματική θεραπεία της ΓΟΠΝ μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης δυσφαγίας που σχετίζονται με την  του στένωση οισοφάγου

Ανάλογα με τα αποτελέσματα των εξετάσεων ο γιατρός σας θα σας εκπαιδεύσει

· Να τρώτε μιας συγκεκριμένης σύστασης τροφές

· Να κρατάτε το κεφάλι σε μια ορισμένη θέση την ώρα που τρώτε η πίνετε

· Να κάνετε ασκήσεις ενδυνάμωσης ώστε η κατάποση να γίνει ευκολότερη και ασφαλέστερη

Μιλήστε ανοιχτά με τον γιατρό σας για οποιαδήποτε απορία η ανησυχία που έχετε.

Η τροποποίηση των φαγητών, έτσι ώστε να γίνουν πιο εύκολα στην μάσηση και στην κατάποση, μπορεί να πραγματοποιηθεί με πολτοποίηση των τροφίμων σε διάφορους βαθμούς ανάλογα με την σοβαρότητα της δυσφαγίας ή με πύκνωση των υγρών, έτσι ώστε να αποφευχθεί πιθανός πνιγμός λόγω αναρρόφησης.