Το συκώτι σας γνωρίζετε αν λειτουργεί φυσιολογικά; Έλεγχος ηπατικής λειτουργίας

της Αγγελικής Μήλιου, βιολόγος, medlabnews.gr

Το συκώτι (ήπαρ) είναι ένα από τα µεγαλύτερα και σηµαντικότερα όργανα. Βρίσκεται κάτω από τα πλευρά, δεξιά από την κοιλιά. Ζυγίζει γύρω στο 1,5 κιλό και εκτελεί περισσότερες από 500 ζωτικές λειτουργίες. Χωρίς το συκώτι δεν µπορούµε να απορροφήσουµε τα θρεπτικά στοιχεία ούτε να αποµακρύνουµε τις επικίνδυνες ουσίες πιο απλά, δεν µπορούµε να ζήσουµε. Το συκώτι είναι εντυπωσιακά ευπροσάρµοστο. Μπορεί να παραµείνει λειτουργικό ακόµη και αν χάσει το 80-90% των κυττάρων του από κάποια νόσο. Μπορεί ακόµη να αναγεννηθεί εντελώς µέσα σε µερικές εβδοµάδες, αν ένα τµήµα του αφαιρεθεί κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέµβασης. Όµως δεν είναι ένα άφθαρτο όργανο.

Οι λειτουργίες του ήπατος αφορούν την παραγωγή και εναπόθεση ενέργειας (μεταβολισμός γλυκόζης-γλυκογόνου, αμινοξέων, λιπών), την αδρανοποίηση και απομάκρυνση ουσιών (αμμωνίας, χολερυθρίνης, χοληστερίνης), την πέψη των τροφών (χολικά οξέα-άλατα), τον μεταβολισμό και απέκκριση τοξικών ουσιών, αιθυλικής αλκοόλης, ορμονών και φαρμάκων, την παραγωγή ουσιών (λευκωματίνες, παράγοντες πήξεως), την 2 αποθήκευση ουσιών (σίδηρος, χαλκός, βιταμίνες), την ανοσιακή απάντηση (χυμική, κυτταρική), την αιμοποίηση, την αιμόσταση και την οξεοβασική ισορροπία. Η παραγωγή και έκκριση χολής βοηθά στην πέψη των τροφών και στην απομάκρυνση τοξικών ουσιών. Το ήπαρ καταβολίζει τα περισσότερα φάρμακα. Για να απεκκριθούν τα φάρμακα στην χολή ή στο νεφρό πρέπει να είναι υδροδιαλυτά. Τα περισσότερα φάρμακα είναι λιποδιαλυτά και ο ηπατικός μεταβολισμός τους τα καθιστά υδροδιαλυτά. Kάθε φάρμακο μπορεί να παρουσιάσει δυνητικά ηπατοτοξικότητα, που κλινικώς συχνά δε μπορεί να διαφοροδιαγνωσθεί εύκολα από ηπατοπάθειες άλλης αιτιολογίας.

Τοξικές ουσίες όπως το αλκοόλ και ιοί όπως ο ιός της ηπατίτιδας Β και C µπορεί να προκαλέσουν µόνιµες βλάβες. Όταν η ηπατική νόσος φτάσει σε προχωρηµένο στάδιο (κίρρωση) ο υγιής ιστός αντικαθίστανται από ένα ουλώδη ιστό (διήθηση) και το συκώτι δεν µπορεί πια να επιδιορθώσει τη βλάβη που έχει υποστεί. Τότε χάνει τη λειτουργικότητα του έως ότου γίνει λειτουργικά ανεπαρκές. Αν και στα αρχικά στάδια η κίρρωση µπορεί να θεραπευτεί, συνήθως ο µόνος αποτελεσµατικός τρόπος θεραπείας είναι η µεταµόσχευση. Ένα υγιές ήπαρ έχει την µορφή κώνου, µε µία λεία ελαστική επιφάνεια. Το χρώµα του είναι σκούρο καφέ προς το κόκκινο επειδή κάθε στιγµή συγκρατεί περίπου µισό λίτρο αίµα. ∆ιαιρείται σε δύο λοβούς: ένα µεγάλο δεξιό λοβό και ένα µικρότερο αριστερό. Το ήπαρ αποτελεί το βιοχηµικό εργοστάσιο του οργανισµού.

Οι ηπατικές παθήσεις (κλινικο-παθολογοανατομική έκφραση) είναι:

• Oξεία και χρονία ηπατίτιδα

• Oξεία και χρονία χολόσταση

• Λίπωση (μικρο- και μεγαλο-φυσαλιδώδης)

• Ίνωση-κίρρωση

• Aπόφραξη ηπατικών φλεβών ή πυλαίας

• Καλοήθη και κακοήθη νεοπλάσματα

Κάθε ασυμπτωματική διαταραχή της ηπατικής βιοχημείας πρέπει πάντα να διερευνάται, επειδή μπορεί να υποδηλώνει ηπατική νόσο, αλλά και φυσιολογικές τιμές δεν αποκλείουν πάντα με βεβαιότητα αυτό το ενδεχόμε- νο, ιδιαίτερα σε κάποιες ομάδες του πληθυσμού, όπως για παράδειγμα χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών (υψηλός επιπολασμός ιογενών ηπατιτίδων) ή άτομα που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ. Οι εξετάσεις βιοχημείας του ήπατος κυρίως κατευθύνουν και σπάνια προσφέρουν από μόνες τους τη διάγνωση. Ήπια αύξηση αμινοτρανσφερασών δεν είναι ειδική και μπορεί να ομαλοποιηθεί σε επανάληψη, αλλά χρειάζεται πάντα προσοχή και παρακολούθηση.

Η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος αποτελεί το συχνότερο αίτιο ήπιας τρανσαμιναιμίας στο γενικό πληθυσμό των δυτικών κοινωνιών

Ο έλεγχος της καλής λειτουργίας του στο κλινικό εργαστήριο γίνεται µε µια σειρά βιοχηµικών εξετάσεων. Κάποιες από αυτές αποτελούν εξετάσεις ρουτίνας π.χ. τα ένζυµα GOT, GPT, ALP, γGT και η χολερυθρίνη που µετρώνται τακτικά στις εξετάσεις τύπου checkup, άλλες όµως είναι πιο σπάνιες και µετρώνται µόνο όπου το ιατρικό ιστορικό το επιβάλει.

Πρόκειται για δύο πολύ γνωστά ένζυµα που χρησιµοποιούνται για την διάγνωση παθήσεων κυρίως του ήπατος αλλά και της καρδιάς (βλ. αντίστοιχο κεφάλαιο). Ονοµάζονται αµινοτρανσφεράσες (ή τρανσαµινάσες) επειδή η λειτουργία τους στον οργανισµό είναι να µεταφέρουν αµινοµάδες από αµινοξέα σε µια οµάδα χηµικών ενώσεων που ονοµάζονται οξοκετογλουταρικά. Τα ένζυµα αυτά είναι γνωστά µε τους παρακάτω συµβολισµούς και ονόµατα:

Η γ-γλουταρυλ-τρανσπεπτιδάση (γ-GT) είναι ευαίσθητος αλλά όχι ειδικός δείκτης διαταραχών στο ήπαρ και την χολή. Στην διάγνωση αυτών είναι περισσότερο ευαίσθητη από την ALP ή την 5-νουκλεοτιδάση. Ιδιαίτερα αυξηµένες τιµές γ-GT στο ήπαρ παρατηρούνται σε τοξικές βλάβες του ήπατος όπως στην αλκοολική κίρρωση (αλκοολισµός).

Η αλκαλική φωσφατάση (ALP) είναι ένα ένζυµο το οποίο κυκλοφορεί στο αίµα µε την µορφή τριών ισοενζύµων1 : το οστικό, το εντερικό και το ηπατικό. Τα ονόµατα τους οφείλονται στο όργανο από το οποίο παράγονται. Το οστικό (80%) και το εντερικό κλάσµα (20%) υπάρχουν φυσιολογικά σε όλους τους ανθρώπους σε αντίθεση µε το ηπατικό που µετράται κυρίως σε παθολογικές καταστάσεις. Φυσιολογικά το οστικό κλάσµα είναι πολύ αυξηµένο στα παιδιά λόγω της ταχείας ανάπτυξης των οστών τους

Η 5-νουκλεοτιδάση (5-ΝU) είναι ένζυµο του ήπατος και της χολής όπως και η ALP. Χρησιµοποιείται για την διάγνωση ηπατοχολικών ασθενειών καθώς και της χολόστασης δηλαδή στο φραγµό της χολής εξαιτίας διαφόρων νόσων. H 5-ΝU προσδιορίζεται µε χηµική µέθοδο και συγκεκριµένα µε ενζυµική κινητική µέθοδο στους 37o C (GLDH). To δείγµα µπορεί να είναι ορός ή πλάσµα (ηπαρίνη) χωρίς αιµόλυση ή λιπαιµικότητα. Ο αποχωρισµός ορού ή πλάσµατος από τα έµµορφα στοιχεία θα πρέπει να γίνει αµέσως. Τα δείγµατα διατηρούνται στους 2-8o C για 7 ηµέρες ή για 1 µήνα στους -20ο C,

Στον ορό κυκλοφορούν δύο ειδών χολερυθρίνες: η άµεση (DBILI) και η έµµεση (IBILI). Και οι δύο µαζί αποτελούν την ολική χολερυθρίνη (TBILI). Oι χολερυθρίνες είναι οργανικές ενώσεις που παράγονται από την αποδοµή της αιµοσφαιρίνης. H άµεση χολερυθρίνη είναι ενωµένη µε το γλυκουρονικό οξύ και επειδή είναι ευδιάλυτη όταν είναι αυξηµένη στο αίµα αποβάλλεται και στα ούρα. Φυσιολογικά η χολερυθρίνη αυξάνεται στα νεογέννητα βρέφη, στους αγύµναστους ανθρώπους, σε µεγάλα ύψη, στην εγκυµοσύνη και στην έντονη άσκηση.

Παθολογικά η έµµεση χολερυθρίνη αυξάνεται (µέχρι και έξι φορές) σε περιπτώσεις ραγδαίας αιµόλυσης. Αυξάνεται επίσης στην ιογενή ηπατίτιδα και σε περιπτώσεις µειωµένης απορρόφησης της χολερυθρίνης από το ήπαρ. Η άµεση χολερυθρίνη δεν αυξάνει στην αιµόλυση, παρά στην ιογενή ηπατίτιδα, σε όγκους του ήπατος και στην χολόσταση.

Ο έλεγχος αυτός δεν εκφράζει την ηπατοκυτταρική λειτουργία αλλά την βλάβη των ηπατοκυττάρων ή/και του επιθηλίου των χοληφόρων. O εκτενέστερος εργαστηριακός έλεγχος του ήπατος περιλαμβάνει την εξέταση της συνθετικής ικανότητας (μέτρηση της λευκωματίνης του ορού και του χρόνου προθρομβίνης) και την αναζήτηση αντιγόνων ή/και αντισωμάτων των ιογενών ηπατιτίδων, αυτοαντισωμάτων, διαταραχών των ανοσοσφαιρινών κλπ. Kάθε διαταραχή των εξετάσεων του ήπατος πρέπει να διερευνάται, γιατί μπορεί να υποδηλώνει σοβαρή ηπατική νόσο.

-Γενική αίματος

-ΤΚΕ

-PT

-SGOT

-SGPT

-ALP

-γ-GT

-5-Νουκλεοτιδάση

-Αμμωνία

-LDH

-Χολερυθρίνη ολική

-Χολερυθρίνη άμεση

-Χολερυθρίνη έμμεση

-Ολικά λευκώματα

-Αλβουμίνη

-Σφαιρίνες

-CK-MB

-Anti-HAV

-Anti-HAV IgM

-HbsAg

-HbsAb

-HbcAb

-HbcAb IgM

-HbeAg

-HbeAb

-HBV-DNA

-Anti-HCV (NA-NB)

-HCV-RNA

-CMV IgM

-EBV IgM

-TOXO IgM

-Coxsackie IgM

-C.burnetti  IgM

-ANA

-AMA

-ASMA

-ANCA

-Anti-LKM1

-Anti-LKM2

-Προσδιορισμός αντιγόνων HLA DR με ολιγονουκλεοτίδια

Φυσικά αν βρεθούν παθολογικές εξετάσεις, αξιολογούνται από τον γιατρό και μπορούν να ζητηθούν πιο ειδικές εξετάσεις όπως υπέρηχος, βιοψία, χολοαγγειογραφία,κλπ