Ποιες είναι οι βιταμίνες, που χρησιμεύουν και σε ποιες τροφές υπάρχουν; Τι πρέπει να γνωρίζετε για τα συμπληρώματα;

της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος, medlabnews.gr

Οι βιταμίνες είναι οργανικές ουσίες που βρίσκονται στα τρόφιμα σε μικρές ποσότητες και η λήψη τους μέσω της διατροφής είναι απαραίτητη λόγω του ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να τις συνθέσει. Η δράση τους έγκειται στη ρύθμιση της μεταβολικής διαδικασίας και των ενεργειακών μετατροπών που συμβαίνουν στον οργανισμό. Σημαντικό είναι πως δεν έχουν θερμιδική αξία και εμφανίζουν διαφορές μεταξύ τους ως προς τη δομή και τη λειτουργία.

Οι βιταμίνες είναι απαραίτητες για τη λειτουργία του οργανισμού. Μερικές από αυτές είναι απαραίτητες για τη μετατροπή των μακροδιατροφικών συστατικών (πρωτείνες, υδατάνθρακες, λιπίδια) σε ενέργεια.

Πολύ σημαντικές είναι και οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες πολλών βιταμινών οι οποίες ασκούν προστατευτική δράση έναντι των οξειδώσεων. Παράλληλα πολλές βιταμίνες είναι απαραίτητες προκειμένου να γίνει η απορρόφηση άλλων θρεπτικών συστατικών όπως του ασβεστίου και του σιδήρου.

Οι βιταμίνες χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες, τις λιποδιαλυτές βιταμίνες και τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες.

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι βιταμίνες A, D, E, & K οι οποίες βρίσκονται κυρίως σε λιπαρές τροφές μια και είναι απαραίτητη η παρουσία λίπους προκειμένου να απορροφηθούν από τον οργανισμό. Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες έχουν την ιδιότητα να αποθηκεύονται και κυρίως στο συκώτι όταν λαμβάνονται σε ποσότητες μεγαλύτερες από αυτές που απαιτούνται. Οταν η πρόσληψη είναι πολύ μεγάλη οι λιποδιαλυτές βιταμίνες και κυρίως οι Α και η D μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα. Μεγάλες δόσεις από αυτές τις βιταμίνες είναι τοξικές.

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β καθώς και οι βιταμίνη C. Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν έχει τη δυνατότητα να αποθηκεύει τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες, σε σημαντικές ποσότητες και όταν αυτές λαμβάνονται σε ποσότητες μεγαλύτερες από αυτές που απαιτούνται η περίσσεια αποβάλλεται στα ούρα. Για τη διατήρηση λοιπόν της καλής υγείας, θα πρέπει ο οργανισμός να λαμβάνει τακτικά επαρκείς ποσότητες από τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες.

Τα βιοφλαβονοειδή αποκαλούνται και βιταμίνη P. Τα βιοφλαβονοειδή είναι γνωστά και σαν φλαβόνες ή σύμπλεγμα βιοφλαβονοειδών. Συνοδεύουν πάντα στις τροφές τη βιταμίνη C. Είναι υδατοδιαλυτοί παράγοντες και συμπεριλαμβάνουν τη ρουτίνη, την εσπεριδίνη, την κουερσετίνη, την νομπιλετίνη, την τανζεριτίνη, την σινενσετίνη, την εριοδικτυόλη, την επταμεθοξεική φλαβόνη, την μυρισετίνη και την καμφερόλη. Μαζί με τη βιταμίνη C βοηθούν στη συντήρηση της ακεραιότητας των αιμοφόρων αγγείων και ιδιαίτερα των τριχοειδών. Επίσης, λειτουργούν και σαν αντιφλεγμονώδεις ή αντισπασμολυτικοί παράγοντες.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: τα εσπεριδοειδή (φλούδα και εσωτερική σάρκα), βερύκοκκα, κεράσια, σταφύλια. οι πράσινες πιπεριές, ντομάτες, μπρόκολα, πεπονάκια και το αποφλοιωμένο σιτάρι.

Απαραίτητη για τη συντήρηση του κολλαγόνου, των οστών, των ούλων, των δοντιών και των τριχοειδών αγγείων. Βοηθά στην απορρόφηση του σιδήρου και στην εκμετάλλευση του φυλικού οξέος. Έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες-προστατεύει τις βιταμίνες Α και Ε. Συμμετέχει στην ανάπλαση των κυττάρων/ιστών. Βοηθά στον σχηματισμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων και των ορμονών, του αδένα της αδρεναλίνης, στη συντήρηση του ανοσοποιητικού συστήματος και των φυσιολογικών επιπέδων χοληστερόλης.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Εσπεριδοειδή φρούτα, καρποί τριαντάφυλλου, κεράσια acerola, σπόροι alfalfa, βλαστάρια, cantaloupe, φράουλες, μπρόκολο, ντομάτα και πράσινες πιπεριές.

Απαιτείται για την απορρόφηση του ασβεστίου και του φωσφόρου τα οποία συμβάλλουν στη διατήρηση της υγείας των οστών, των δοντιών, του δέρματος, της καρδιάς, των νεύρων και του θυρεοειδή

Επίσης να γνωρίζετε, ότι ο οργανισμός μας έχει τη «μαγική» ικανότητα και συνθέτει τη βιταμίνη D, όταν βγαίνουμε στον ήλιο, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι χρειάζεται να ψήνεστε με τις ώρες σε αυτόν. Η έλλειψή της πάντως, συμβάλλει στην οστεοπόρωση.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Σολομός, σαρδέλες, ρέγγες, μανιτάρια shiitake, γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα εμπλουτισμένα με βιταμίνη D, κρόκοι αυγών και οργανικό κρέας.

Σημαντική για υγιή μάτια, δέρμα, μαλλιά, οστά, δόντια και μυϊκές μεμβράνες των αναπνευστικών, πεπτικών και ουροδόχων οδών.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Συκώτι, αυγά, κίτρινα φρούτα και λαχανικά, σκούρα πράσινα φρούτα και λαχανικά, πλήρες γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Η βιταμίνη Β1 ή θειαμίνη, χρησιμεύει ως καταλύτης σε αντιδράσεις που αξιοποιούν τους υδατάνθρακες και ενισχύει τη μετάδοση των εντολών των νεύρων στους μυώνες. Σημαντική για την απελευθέρωση ενέργειας από τις τροφές, την διατήρηση της ακεραιότητας του νευρικού συστήματος και για διάφορες άλλες μεταβολικές λειτουργίες. Επίσης, είναι απαραίτητη για την φυσιολογική όρεξη και ανάπτυξη.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Μαγιά μπύρας, πλήρη δημητριακά, μελάσσα από blackstrap, μαύρο ρύζι, οργανικά κρέατα και κρέατα, ψάρι, πουλερικά, κρόκοι αυγών, όσπρια και καρύδια.

H ριβοφλαβίνη ή βιταμίνη Β2, ρυθμίζει την ανάπτυξη των ερυθρών αιμοσφαιρίων και βοηθά στη διατήρηση ενός ισχυρού ανοσοποιητικού συστήματος.

Προστατεύει τον οργανισμό από τις βλάβες που μπορεί να δημιουργήσουν οι ελεύθερες ρίζες, ενώ ενισχύει την όραση και βοηθά στην ανάπτυξη υγιούς δέρματος, νυχιών και μαλλιών.

Συμμετέχει στην απελευθέρωση ενέργειας από τις τροφές. Χωρίς τη βιταμίνη Β2 (ριβοφλαμίνη) δεν γίνεται μεταβολισμός των υδρογονανθράκων, των λιπών και των λευκωμάτων. Βοηθά στη διατήρηση της υγείας του δέρματος, των ματιών και της εσωτερικής επένδυσης της μύτης και του λαιμού. Βοηθά επίσης, στο σχηματισμό των ενζύμων του συκωτιού και στη φυσιολογική λειτουργία του διανοητικού και μυϊκού συστήματος.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Οργανικά κρέατα, ψάρια, χοιρινό, αυγά, τυρί, πλήρες γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Η βιταμίνη Β3 ή νιασίνη είναι γνωστότερη ως βιταμίνη PP και με τις ονομασίες νικοτινικό οξύ ή νικοτιναμίδιο. Απελευθερώνει ενέργεια από τις τροφές. Απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία του διανοητικού, του νευρικού και του πεπτικού συστήματος και για τη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων χοληστερόλης. Βοηθά στο σχηματισμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων και των στεροϊδών. Είναι απαραίτητη για την καλή κυκλοφορία.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Άπαχο κρέας, πουλερικά, ψάρια, μαγιά μπύρας, πλήρες γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα, φυστίκια και πίτουρο ρυζιού.

Μεταφέρει τα μόρια του άνθρακα στον οργανισμό μας και συμμετέχει στο μεταβολισμό υδατανθράκων, λιπαρών και πρωτεϊνών. Απελευθερώνει ενέργεια από τις τροφές. Χρησιμοποιείται στην παραγωγή ορμονών του αδένα αδρεναλίνης και στο μεταβολισμό χοληστερόλης και λιπαρών οξέων. Απαραίτητη για τη λειτουργία του εγκεφάλου, του ανοσοποιητικού συστήματος και υγιές δέρμα. Θεωρείται από πολλούς σαν βιταμίνη «αντιστρες». Απαιτείται για το σχηματισμό αντισωμάτων, την επούλωση πληγών και την ομαλή ανάπτυξη.

Πού βρίσκεται: Σε μεγαλύτερη ποσότητα το συναντάμε στα προϊόντα ολικής άλεσης, στα αβοκάντο και στο μπρόκολο

Απελευθερώνει ενέργεια από τις τροφές. Σημαντική για τον μεταβολισμό του λίπους και των αμινοξέων. Απαραίτητη για την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων, για τη διατήρηση ισορροπίας υγρών, υγιούς νευρικού συστήματος και εγκεφαλικής λειτουργίας.

Πρόκειται για απαραίτητο στοιχείο στα ζώα και στους μικροοργανισμούς. Εμφανίζεται με τρεις μορφές: πυριδοξίνη, πυριδοξαμίνη και πυριδοξάλη. Επίσης, λειτουργεί στο σχηματισμό των αμινοξέων και υπεισέρχεται σε ορισμένες διαδικασίες μεταβολισμού των λιπών και των υδατανθράκων.

Η έλλειψη της προκαλεί νευρολογικές διαταραχές, δερματίτιδα και γαστρεντερίτιδα.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Κρέατα και οργανικά κρέατα, πλήρη δημητριακά, μαγιά μπύρας, μελάσσα από blackstrap, σπόροι σιταριού, όσπρια και λαχανικά με πράσινα φύλλα.

Η βιοτίνη (βιταμίνη Β7, βιταμίνη Η) ανήκει στις υδατοδιαλυτές βιταμίνες και συγκεκριμένα στο σύμπλεγμα βιταμινών Β. Ανακαλύφθηκε το 1927 από τον βιοχημικό M.A. Boas αλλά χρειάστηκαν άλλα 40 χρόνια έρευνας για να συμπεριληφθεί στις βιταμίνες. Είναι απαραίτητη σε όλους τους οργανισμούς αλλά συντίθεται μόνο από βακτήρια και άλλους μικροοργανισμούς. Η βιοτίνη ενισχύει την ανάπτυξη των κυττάρων και συμμετέχει στο μεταβολισμό των λιπαρών και των πρωτεϊνών. Επίσης παίζει ρόλο στη μεταφορά του διοξειδίου του άνθρακα στον οργανισμό μας. Η βιοτίνη παίζει ρόλο στην ανάπτυξη του δέρματος των μαλλιών και των νυχιών.

Πού βρίσκεται: Δεν υπάρχουν πηγές πλούσιες σε βιταμίνη Β7. Μπορούμε να τη βρούμε κυρίως στον κρόκο αυγών, συκώτι, μη-αποφλοιωμένο ρύζι, μαγιά μπύρας, πλήρη δημητριακά, σαρδέλες και όσπρια.

Συμμετέχει στις διεργασίες του DNA και είναι βασικός παράγοντας πολλών αντιδράσεων του οργανισμού. Είναι απαραίτητο θρεπτικό συστατικό στη διατροφή των γυναικών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία καθώς προφυλάσσει από την αναιμία και από γενετικές ανωμαλίες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Πού βρίσκεται: εμπλουτισμένα δημητριακά, μοσχάρι (κυρίως στο συκώτι), λαχανικά, αυγά, ξηροί καρποί και σπόροι.

Η βιταμίνη Β12 ανήκει στην οικογένεια των υδατοδιαλυτών βιταμινών Β. Είναι αναγκαία για την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων του αίματος που με την αιμοσφαιρίνη μεταφέρουν το οξυγόνο σε όλο το σώμα. Επίσης η βιταμίνη Β12 έχει σημαντικό ρόλο στο νευρικό σύστημα.

Η έλλειψη της βιταμίνης Β12 είναι πολύ συχνότερη από ότι νομίζουμε.

Τα σημεία και συμπτώματα της ασθένειας που προκύπτει λόγω της έλλειψης βιταμίνης Β12 σε πολλές περιπτώσεις είναι εύκολο να διαφύγουν της προσοχής και έτσι η διάγνωση δεν γίνεται.   Η έλλειψη βιταμίνης Β12 μπορεί σταδιακά να προκαλέσει:

1. Αναιμία: Τα συμπτώματα της αναιμίας περιλαμβάνουν χλωμάδα, αδυναμία, κούραση, εξάντληση, ταχυπαλμία και δύσπνοια

2. Νευρολογικά προβλήματα: Μυρμηγκιάσματα στα χέρια και στα πόδια, δυσκολίες στο περπάτημα, απώλεια όρασης, διαταραχές της μνήμης, παραισθήσεις, λύπη, μελαγχολία και αλλαγές στην προσωπικότητα

3. Σε βρέφη και παιδιά: Προβλήματα ανάπτυξης, ανεπάρκεια της μυϊκής δύναμης, καθυστέρηση της ανάπτυξης και γενική αδυναμία

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Οργανικά κρέατα, ψάρια, χοιρινό, αυγά, τυρί, πλήρες γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Ισχυρό αντιοξειδωτικό, αποτρέπει την οξείδωση ορισμένων λιπών και βιταμινών. Βοηθά στη διατήρηση της φυσιολογικής θρόμβωσης του αίματος και στην ακεραιότητα των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγιούς λειτουργίας του καρδιαγγειακού και του αναπαραγωγικού συστήματος και της υγιούς κατάστασης του δέρματος. Η D-άλφα τοκοφερόλη είναι η πιο δραστική μορφή της βιταμίνης Ε και κατακρατείται από τους ιστούς σε μεγαλύτερο επίπεδο.

Πλουσιότερες πηγές από τη διατροφή είναι: Έλαια ψυχρής συμπίεσης, αυγά, φύτρα σιταριού, οργανικό κρέας, μελάσσα, γλυκοπατάτες και λαχανικά με φύλλα.

Η βιταμίνη Κ είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη που παίζει σημαντικό ρόλο στην πήξη του αίματος. Στην πραγματικότητα, χωρίς αυτή το αίμα δεν πήζει. Η βιταμίνη Κ συμβάλλει στη σκελετική υγεία, καθώς παίζει σημαντικό ρόλο στην εναπόθεση ασβεστίου στα οστά. Όπως και η βιταμίνη D, παράγεται μόνη της στον οργανισμό μας, αλλά συνήθως όχι σε ποσότητες που να καλύπτουν τις ανάγκες του. Βακτήρια του χαμηλότερου τμήματος του εντέρου, παράγουν επίσης βιταμίνη Κ και στη συνέχεια την αποθηκεύουν στο ήπαρ. Πάντως, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η συμβολή αυτής της μορφής της βιταμίνης Κ στις αποθήκες του σώματος.

Βοηθά στην πήξη του αίματος και στην διατήρηση της υγείας των οστών.

Οι καλύτερες διατροφικές πηγές της βιταμίνης Κ είναι τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το σπανάκι, το μπρόκολο, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά, το συκώτι, το πίτουρο σιταριού και τα λάδια ελιάς, canola και σόγιας. Επειδή η βιταμίνη Κ είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη, η απορρόφησή της από τα λαχανικά ενισχύεται από την παρουσία του διαιτητικού λίπους. Γι’ αυτό, σοτάρετε το σπανάκι σε λίγο ελαιόλαδο.

Για να επιλέξει και να χρησιμοποιήσει σωστά ένα κατάλληλο συμπλήρωμα βιταμινών, ο καταναλωτής θα πρέπει να έχει υπόψη του τα εξής:

1. Οι βιταμίνες δεν αυξάνουν το βάρος μας, ούτε και την όρεξή μας.

2. Οι βιταμίνες ποτέ δεν επηρεάζουν αρνητικά ένα νόσημα και κυρίως τις λοιμώξεις, όπως είναι το κρυολόγημα, η γρίπη και άλλες συνηθισμένες ιώσεις. Αντίθετα συμβάλλουν αποφασιστικά στην ενισχυμένη απόδοση του ανοσοποιητικού μας συστήματος (με άλλα λόγια στην αποτελεσματικότερη άμυνα του οργανισμού μας), με αποτέλεσμα την γρηγορότερη αποκατάσταση της υγείας μας.

3. Το συμπλήρωμα πρέπει να είναι εγκεκριμένο από τον ΕΟΦ, με άλλα λόγια η σύνθεσή του να είναι ελεγχόμενη και νόμιμη.

4. Να περιέχει τις αντιοξειδωτικές βιταμίνες στις κατάλληλες αναλογίες. Οι πολύ μικρές ποσότητες (όπως η βιταμίνη Ε σε 10-15 Διεθνείς μονάδες) δεν προσφέρουν κανένα όφελος, δεδομένου ότι αυτές προσλαμβάνονται εύκολα με την διατροφή μας.

5. Τα άτομα που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη από πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα (το οποίο περιέχει και τις αντιοξειδωτικές βιταμίνες που αναφέρονται παραπάνω), είναι εκείνα που έχουν έντονη σωματική και πνευματική εξασθένιση, και όσοι βρίσκονται σε κατάσταση οξειδωτικού stress (καπνιστές, διαβητικοί, όσοι έχουν υψηλή χοληστερόλη, και καθημερινό άγχος).

6. Για να υπάρχει αντιοξειδωτική προστασία πρέπει το συμπλήρωμα να λαμβάνεται ανελλιπώς και επί συνεχούς βάσεως. Επομένως το προϊόν δεν πρέπει να περιέχει βιταμίνες οι οποίες συσσωρεύονται στο συκώτι μας (όπως είναι η βιταμίνη Α) και μπορεί να αποβούν τοξικές, δηλαδή να οδηγήσουν σε υπερβιταμίνωση.