Σχιζοφρένεια, μια σύνθετη ασθένεια. Νέα θεραπεία μακράς δράσης, η οποία χορηγείται κάθε τρεις μήνες, προσφέρει ελευθερία, σιγουριά, ανεξαρτησία, μειώνει τις υποτροπές

Η σχιζοφρένεια αποτελεί μια διαταραχή, μια σύνθετη ασθένεια. Όσοι πάσχουν από αυτήν έχουν δυσκολίες στη διαδικασία της σκέψης τους, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες, αποδιοργανωμένη σκέψη και ασυνήθιστη ομιλία ή συμπεριφορά (όλα αυτά που είναι γνωστά ως «συμπτώματα της ψύχωσης» ή «ψυχωσικά συμπτώματα»). Εξαιτίας αυτών των συμπτωμάτων, τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να δυσκολεύονται στην αλληλεπίδρασή τους με τους άλλους και ίσως αποτραβιούνται από τις καθημερινές δραστηριότητες και τον εξωτερικό κόσμο.  Βιώνουν δυσλειτουργία σε έναν ή περισσότερους από τους βασικούς τομείς δραστηριότητας της ζωής τους, όπως είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις, η εργασία και η εκπαίδευση, η οικογενειακή ζωή και η αυτοφροντίδα

Όταν η ασθένεια είναι συνεχής ή επανεμφανίζεται κάθε τόσο, έχουμε να κάνουμε με χρόνια σχιζοφρένεια. Οι περισσότεροι ασθενείς με σχιζοφρένεια χρειάζονται μακροχρόνια θεραπεία για τη διαταραχή και συνήθως η θεραπεία αυτή συμπεριλαμβάνει τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής.

Η πάθηση έχει περιγραφεί από την αρχαιότητα, έχει μακροχρόνια πορεία και υπολογίζεται ότι επηρεάζει το 1% του πληθυσμού. Η σχιζοφρένεια συναντάται σε ολόκληρο τον κόσμο. Προσβάλλει περίπου το 1% των ατόμων κατά τη διάρκεια της ζωής τους και το ποσοστό των νοσούντων δεν διαφέρει από χώρα σε χώρα

Τα πρώτα σημεία της σχιζοφρένειας εμφανίζονται συνήθως κατά την εφηβική ή την πρώιμη ενήλικη ζωή, όμως είναι γνωστές περιπτώσεις όπου εμφανίστηκαν σε άτομα ηλικίας άνω των 40 ετών.

Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες διατρέχουν κίνδυνο να εμφανίσουν σχιζοφρένεια. Στους άνδρες τα συμπτώματα εμφανίζονται σε μικρότερη ηλικία απ’ ό,τι στις γυναίκες.

Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας διαφέρουν από το ένα άτομο στο άλλο, αλλά γενικά κατηγοριοποιούνται ως εξής:

Θετικά συμπτώματα, π.χ. ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες, αποδιοργανωμένη σκέψη και διέγερση), που φυσιολογικά δεν παρατηρούνται σε υγιή άτομα και θεωρείται ότι «προστίθενται», επειδή αποτελούν αποτέλεσμα της διαταραχής.

Αρνητικά συμπτώματα, θεωρούνται οι συμπεριφορές που «απουσιάζουν», π.χ. η έλλειψη: ενέργειας ή πρωτοβουλίας, συναισθηματικής ανταπόκρισης, ενθουσιασμού, κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Πρόκειται για ψυχολογικές ικανότητες τις οποίες διαθέτουν οι περισσότεροι άνθρωποι, όμως τα άτομα με σχιζοφρένεια τις έχουν «απολέσει» σε κάποιο βαθμό.

Συναισθηματικά συμπτώματα, που μπορεί να επηρεάσουν τη διάθεση, π.χ. κατάθλιψη, άγχος, αίσθημα μοναξιάς ή σκέψεις αυτοκτονίας.

Γνωσιακά συμπτώματα είναι, μεταξύ άλλων, οι δυσκολίες στη συγκέντρωση και τη μνήμη, π.χ. έλλειψη προσοχής, βραδύτητα της σκέψης, έλλειψη επίγνωσης (δηλ. κατανόησης και αποδοχής) της ασθένειας.

Το ότι κάποιος έχει σχιζοφρένεια δεν σημαίνει ότι έχει «διχασμένη προσωπικότητα», όπως υποδηλώνει το όνομα της νόσου, αλλά ότι ίσως βλέπει τον κόσμο διαφορετικά απ’ ό,τι οι γύρω του. Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να ακούν/βλέπουν/μυρίζουν/αισθάνονται πράγματα που δεν γίνονται αντιληπτά από τους άλλους (ψευδαισθήσεις), για παράδειγμα να ακούνε φωνές (μάλιστα, οι φωνές αποτελούν τον πιο συνηθισμένο τύπο ψευδαισθήσεων). Μπορεί επίσης να πιστεύουν ακλόνητα πράγματα που δεν είναι αληθινά (παραληρητικές ιδέες), π.χ. ότι κάποιος διαβάζει τη σκέψη τους, ελέγχει το μυαλό τους ή καταστρώνει σχέδια για να τους βλάψει. Μερικές φορές ο κόσμος τους μοιάζει στρεβλωμένος από τις ψευδαισθήσεις και τις παραληρητικές ιδέες και γι’ αυτό τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να νιώθουν φόβο και άγχος ή να βρίσκονται σε σύγχυση. Αποδιοργανώνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό και μπορεί να αισθάνονται φόβο αλλά και να προκαλούν τον φόβο σε όσους βρίσκονται γύρω τους.

Στο παρελθόν η σχιζοφρένεια αντιμετωπιζόταν σαν μια πάθηση όπου υπήρχαν μόνο δύο ακραίες καταστάσεις και μάλιστα λεγόταν ότι ένα άτομο είτε «ήταν άρρωστο» είτε «ήταν καλά» Πρόσφατα όμως, η αντίληψη αυτή έχει αλλάξει και η κατάσταση ευεξίας ενός ατόμου παρουσιάζεται πάνω σε ένα συνεχές φάσμα: μπορεί να είναι από εξαιρετικά κακή έως πολύ καλή, περνώντας από διάφορα ενδιάμεσα επίπεδα λειτουργικότητας. Αυτό σημαίνει ότι οι ασθενείς με σχιζοφρένεια μπορούν να εμφανίσουν βελτιώσεις, με την έννοια ότι μαθαίνουν να αντεπεξέρχονται στην ασθένεια και επιτυγχάνουν ή επανακτούν τα επίπεδα καθημερινής λειτουργικότητας που είναι τα κατάλληλα για την περίπτωσή τους. Πολλά πράγματα μπορούν να βοηθήσουν σ’ αυτή τη διαδικασία και η χρησιμότητά τους διαφέρει από άτομο σε άτομο.

Η θεραπεία παίζει καθοριστικό ρόλο για τα περισσότερα άτομα με σχιζοφρένεια. Εκτός από τις θεραπείες με βάση τα φάρμακα, βοηθούν επίσης η ψυχοθεραπεία (θεραπεία συζήτησης), που μαθαίνει στους ασθενείς πώς να αντιμετωπίζουν τη σχιζοφρένεια καθώς και οι ομάδες υποστήριξης ασθενών, που αποτελούν χρήσιμη πηγή πολύτιμων πληροφοριών.

Τα άτομα με σχιζοφρένεια βιώνουν μεγάλη αναστάτωση στη ζωή τους. Οι φίλοι και συγγενείς τους επηρεάζονται κι αυτοί βαθύτατα, λόγω των δυσάρεστων συναισθημάτων που βιώνουν βλέποντας τις επιπτώσεις της πάθησης και τις δυσκολίες που συνδέονται με την υποστήριξη του ασθενούς. Μεγάλη δυσκολία αντιμετωπίζουν τα μέλη της οικογένειας, ιδιαίτερα όταν θυμούνται πώς ήταν ο άνθρωπός τους προτού νοσήσει

Δεν υπάρχει ένα μοναδικό αίτιο που προκαλεί τη σχιζοφρένεια. Αντίθετα, πιστεύεται ότι, όπως συμβαίνει και με άλλα συνηθισμένα χρόνια νοσήματα, όπως είναι ο διαβήτης και η καρδιοπάθεια, διαφορετικοί παράγοντες που επιδρούν από κοινού συμβάλλουν στην ανάπτυξη της νόσου. Μεγάλης σπουδαιότητας μπορεί να είναι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, ή κάποια βλάβη του εγκεφάλου κατά τον τοκετό.

Πιστεύεται ότι ο καθένας από αυτούς τους παράγοντες αυξάνει τον κίνδυνο που διατρέχουν ορισμένα άτομα για την εμφάνιση ψυχωσικών συμπτωμάτων, ενώ εκλυτικά γεγονότα για την εμφάνιση των συμπτωμάτων αυτών μπορεί να είναι μια σειρά από διαφορετικά συμβάντα και καταστάσεις της ζωής, π.χ. οι επιδράσεις της κοινωνικής απομόνωσης και του στρες, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής. Η χρήση ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένης της κάνναβης, έχει επίσης συνδεθεί με την εκδήλωση της σχιζοφρένειας και προσωρινών ψυχωσικών συμπτωμάτων.

Η θεραπεία της σχιζοφρένειας είναι πολυπαραγοντική. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλά διαθέσιμα αντιψυχωτικά φάρμακα, η αποτελεσματικότητα τους μπορεί να είναι περιορισμένη λόγω εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών ή δυσκολίας στην τήρηση των δόσεων.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έντονη και ελπιδοφόρα ερευνητική δραστηριότητα στον τομέα της δημιουργίας νεότερων αποτελεσματικών θεραπειών, που όμως παράλληλα με την ύφεση των συμπτωμάτων εστιάζουν στην εξασφάλιση μιας καλής ποιότητας ζωής των ασθενών με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες και μικρότερη συχνότητα δόσεων.

Οι αγωγές μακράς δράσης μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να συνεχίζουν αδιάκοπα τη θεραπεία τους, ελαχιστοποιώντας το χρόνο ενασχόλησής τους με τη λήψη του φαρμάκου. Ενώ πολλές θεραπείες απαιτούν λήψη χαπιών μία ή περισσότερες φορές την ημέρα, οι νεότερες θεραπείες μακράς δράσης χορηγούνται πιο αραιά, συνήθως μία φορά το μήνα, ή κάθε 3 μήνες,  μειώνοντας την ενασχόληση με το φάρμακο στην καθημερινότητα, προσφέροντας μια πιο φυσιολογική ζωή τόσο στους ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους. Βασικό πλεονέκτημα των αγωγών μακράς δράσης είναι η ελευθερία των ασθενών να μπορούν να εστιάσουν σε καθημερινές λειτουργίες της ζωής τους, να κοινωνικοποιούνται και να μειώσουν τον κίνδυνο μιας υποτροπής και εξέλιξης της νόσου.

Οι θεραπείες μακράς δράσης,  όπως για παράδειγμα η  παλμιτική παλιπεριδόνη, αυξάνουν τον χρόνο μεταξύ των δόσεων και έχουν αποδειχθεί ευεργετικές για άτομα με σχιζοφρένεια, τα οποία μπορεί να ξεχνούν ή να αμελούν  να παίρνουν καθημερινά την αντιψυχωτική αγωγή.  Αυτό προσφέρει στους ασθενείς μεγαλύτερη ανεξαρτησία και την ευκαιρία να επικεντρώνονται περισσότερο σε καθημερινές λειτουργίες και  λιγότερο στην ενασχόληση με τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής.

Η μη τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής είναι ένας σημαντικός παράγοντας υποτροπής στους ασθενείς με σχιζοφρένεια, και ακόμα και μικρές διακοπές της αντιψυχωτικής θεραπείας μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή σε επιδείνωση. Οι αγωγές μακράς δράσης ανακουφίζουν τον ασθενή από το βάρος της καθημερινής αγωγής και έτσι μειώνουν την πιθανότητα υποτροπής και εξέλιξης της νόσου.

Οι αγωγές μακράς δράσης βοηθούν τους επαγγελματίες υγείας και τους φροντιστές να αισθάνονται περισσότερο ήσυχοι καθώς γνωρίζουν ότι το άτομο με σχιζοφρένεια που φροντίζουν επωφελείται από τη συνεχή λήψη της φαρμακευτικής αγωγής μεταξύ των καθορισμένων δόσεων. Επίσης δίνεται η ευκαιρία για συχνή επαφή μεταξύ του ασθενή και του ιατρού του, κάτι το οποίο βοηθά στο χτίσιμο της θεραπευτικής τους σχέσης και συμμαχίας.

Μελέτες δείχνουν ότι αρκετοί ασθενείς που λαμβάνουν θεραπεία μακράς δράσης την προτιμούν έναντι της λήψης καθημερινής θεραπείας και γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό να τους προσφέρεται και άλλος τύπος θεραπείας, πέρα από αγωγές που λαμβάνονται από στόματος.  Για να επιτευχθούν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και να είναι διατηρήσιμα, οι αγωγές μακράς δράσης μπορούν να προσφέρονται νωρίς στο θεραπευτικό πλάνο, παρά να δίνονται ως τελευταία λύση.

Μολονότι η σχιζοφρένεια δεν μπορεί να προληφθεί, ο αριθμός των λεγόμενων «ψυχωσικών επεισοδίων» (δηλ. των φάσεων κατά τις οποίες το άτομο βιώνει τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας) μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο. Με τη σωστή θεραπεία θα πρέπει να μειωθεί η συχνότητα των ψυχωσικών επεισοδίων