Τι είναι η κατάκλιση, γιατί συμβαίνει, πώς μπορεί να προληφθεί και πώς αντιμετωπίζεται; Η μέθοδος της φωτοδυναμικής θεραπείας

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D., medlabnews.gr

Κατάκλιση (bedsore – pressure sore) χαρακτηρίζεται η κυτταρική νέκρωση μιας περιοχής του σώματος που προκαλείται από διακοπή της μικροκυκλοφορίας στους ιστούς αυτής της περιοχής.

Η κατάκλιση είναι μια εντοπισμένη καταστροφή περιοχής του δέρματος και υποκείμενων ιστών που αναπτύσσεται σαν αποτέλεσμα της παρατεταμένης ισχαιμίας των ιστών λόγω πίεσης του δέρματος. Αυτό συμβαίνει σε κατακεκλιμένους ασθενείς που τοποθετούνται στην ίδια θέση για πολύ χρόνο.

Η κατάκλιση σχηματίζεται όταν η εξωτερική πίεση που ασκείται στο δέρμα υπερβαίνει την πίεση της μικροκυκλοφορίας (32mmHg) με αποτέλεσμα τη διακοπή του εφοδιασμού των ιστών της περιοχής με θρεπτικές ουσίες, την αδυναμία απομάκρυνσης των προϊόντων του μεταβολισμού από τους ιστούς στα απεκκριτικά όργανα και κατά συνέπεια τη νέκρωση της ισχαιμικής περιοχής.Οι ιστοί οι οποίοι βρίσκονται πάνω από οστικές προεξοχές παρουσιάζουν διαφορετική αντοχή στην υποξία σε σχέση με άλλους ιστούς που βρίσκονται μακριά από οστά. Το γεγονός αυτό εξηγεί την υψηλή συχνότητα δημιουργίας κατακλίσεων στις περιοχές αυτές.

Τα έλκη σχηματίζονται συνήθως στα προεξέχοντα μέρη του σώματος όπως είναι οι πτέρνες, η ιερά χώρα, οι αγκώνες, η ωμοπλάτη, το ινίο, τα σφυρά, ο μείζων τροχαντήρας, οι πλευρές, το ακρώμιο, τα αυτιά, τα δάκτυλα, τα γόνατα, τα γεννητικά όργανα στους άνδρες, το στήθος στις γυναίκες, τα ζυγωματικά, το πηγούνι, ανάλογα με τη θέση στην οποία τοποθετείται ο ασθενής.

 

Οι κατακλίσεις έχουν τέσσερα στάδια:

ΣΤΑΔΙΟ Ι: Ερυθρότητα χωρίς εντύπωμα σε ανέπαφο δέρμα. Αποχρωματισμός δέρματος, θερμότητα, οίδημα και σκλήρυνση μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες ειδικά σε άτομα με σκούρο δέρμα.

ΣΤΑΔΙΟ ΙΙ: Απώλεια μερικού πάχους δέρματος, στην οποία εμπλέκεται η επιδερμίδα, το χόριο ή και τα δύο. Το έλκος είναι επιφανειακό και κλινικά εμφανίζεται με τη μορφή γδαρσίματος ή φλύκταινας.

ΣΤΑΔΙΟ ΙΙΙ: Απώλεια ολικού πάχους δέρματος, η οποία περιλαμβάνει καταστροφή ή νέκρωση υποκείμενων ιστών, χωρίς σπήλαιο.

ΣΤΑΔΙΟ ΙV: Εκτεταμένη καταστροφή δέρματος, νέκρωση ιστών ή καταστροφή μυών και οστών, σχηματισμός σπηλαίου.

Η δημιουργία της κατάκλισης εξαρτάται από τη συνέργεια εξωγενών αλλά και ενδογενών παραγόντων

Οι εξωγενείς παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν παράγοντες που επηρεάζουν τα εξωτερικά στρώματα του δέρματος και είναι οι εξής:

• Πίεση στα προεξέχοντα μέρη του σώματος.
• Διατμητική δύναμη, η οποία είναι η πίεση που ασκείται όταν το σώμα γλιστράει ή κινείται χωρίς να ανυψώνεται. Το δέρμα παραμένει στο ίδιο σημείο ενώ το σώμα γλιστράει σε άλλη κατεύθυνση, κάτι που μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό.
• Τριβή.
• Υγρασία από ακράτεια ούρων ή κοπράνων, εφίδρωση ή άλλα απεκκρίματα, η οποία σύμφωνα με μελέτες αποδείχθηκε ότι πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο ανάπτυξης κατάκλισης.

Οι ενδογενείς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν τη λειτουργία της απορροφητικής ικανότητας των υποστηρικτικών δομών του δέρματος και ειδικότερα του κολλαγόνου και της ελαστίνης, είναι οι εξής:

• Ακινησία.
• Κακή διατροφή. Οι κατακλίσεις συνδέονται με την υπολευκωματιναιμία αλλά και την ανεπαρκή πρόσληψη θερμίδων, βιταμινών και αλάτων.
• Προχωρημένη ηλικία. Με την αύξηση της ηλικίας επέρχεται προοδευτική μείωση των ελαστικών ινών του υποδόριου λίπους και του όγκου των μυών. Επίσης η ξηρότητα του δέρματος σε συνδυασμό με τη μείωση της συχνότητας των λουτρών του σώματος, συμβάλλει στη δημιουργία των κατακλίσεων.
• Διανοητική κατάσταση. Η διανοητική κατάσταση επηρεάζει την κινητικότητα καθώς και τη συνεργασία του ατόμου στην παρεχόμενη νοσηλευτική φροντίδα.
• Αυξημένη θερμοκρασία. Όταν αυξάνεται η θερμοκρασία του ιστού που ήδη βρίσκεται σε κίνδυνο για ισχαιμία λόγω πίεσης, η περιοχή γίνεται περισσότερο ευπαθής στη νέκρωση.
• Ελαττωμένη αρτηριακή πίεση και ινότροπα που οδηγούν σε πτωχή αιμάτωση των ιστών.
• Υποκείμενη νόσος. Νεοπλάσματα, νευρολογικές, ορθοπεδικές και κυκλοφορικές παθήσεις είναι επιβαρυντικοί παράγοντες για δημιουργία κατάκλισης.
• Ψυχολογικοί παράγοντες. Όταν το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση stress, τα επινεφρίδια αυξάνουν την έκκριση γλυκοστεροειδών οπότε αναστέλλεται η σύνθεση κολλαγόνου και ο ιστός γίνεται επιρρεπής για δημιουργία κατάκλισης.
• Έλλειψη αισθητικότητας. Σε παραπληγικά και τετραπληγικά άτομα λόγω της ακινησίας και της απώλειας αισθητικότητας του δέρματος αυξάνεται ο κίνδυνος για δημιουργία κατάκλισης

ΟΜΑΔΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΤΑΚΛΙΣΕΩΝ
α)Οι ηλικιωμένοι με μειωμένη κινητικότητα.
β)Ασθενείς με μειωμένη κινητικότητα και διαταραχή θρέψης,βαριά αναιμία,χρόνιοι αναπνευστικοί,καρκινοπαθείς,διαβητικοί κλπ.
γ)Ορθοπεδικοί ασθενείς με κατάγματα λεκάνης,σπονδυλικής στήλης και κάτω άκρων.
δ)Νευροχειρουργικοί ασθενείς σε ακινησία.
ε)Ασθενείς εντατικών μονάδων (ΜΕΘ).
στ)Τετραπληγικοί,παραπληγικοί ασθενείς.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑΚΛΙΣΕΩΝ

Η πρόληψη είναι η θεραπεία εκλογής των κατακλίσεων. Η επιτυχία της εξαρτάται άμεσα από τις ικανότητες των νοσηλευτών να αναγνωρίζουν τους ασθενείς που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο. Η γνώση των παραγόντων κινδύνου που αναφέρθηκαν είναι απαραίτητη προκειμένου να επιτευχθεί πλήρως η εκτίμηση του προβλήματος.

Οι στρατηγικές πρόληψης των κατακλίσεων σύμφωνα με την European Pressure Ulcers Advisory Panel (EPUAP) και την National Pressure Ulcers Advisory Panel (NPUAP), περιλαμβάνουν την αναγνώριση ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο για ανάπτυξη κατάκλισης, τη διατήρηση και βελτίωση της ανοχής των ιστών στην πίεση για την πρόληψη της καταστροφής τους, την προστασία του σώματος από τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα των εξωτερικών μηχανικών δυνάμεων όπως πίεση, τριβή και σύρσιμο, τη διατροφική υποστήριξη των ασθενών σύμφωνα με τις ανάγκες τους, τον έλεγχο και την αποφυγή της υπερβολικής υγρασίας

Στρατηγικές πρόληψης κατακλίσεων της EPUAP

·      Αναγνώριση ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο για ανάπτυξη κατάκλισης ·      Διατήρηση και βελτίωση της ανοχής των ιστών στην πίεση για την πρόληψη της καταστροφής τους ·      Προστασία σώματος από τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα των εξωτερικών μηχανικών δυνάμεων: πίεση, τριβή και σύρσιμο ·      Διατροφική υποστήριξη των ασθενών σύμφωνα με τις ανάγκες τους ·      Έλεγχος και αποφυγή υπερβολικής υγρασίας (απώλεια ούρων, κοπράνων, εκκρίσεις τραυμάτων, ιδρώτας)

Τα μέτρα πρόληψης που προτείνονται από την EPUAP και την NPUAP, βασισμένα σε αποτελέσματα πολυάριθμων μελετών, περιλαμβάνουν τα εξής:

• Συστηματική παρακολούθηση, τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα, του δέρματος του ασθενή δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στα προεξέχοντα μέρη του σώματος.
• Αλλαγή θέσεως κάθε 2 ώρες χρησιμοποιώντας όλες τις θέσεις (ύπτια, πρηνής, δεξιά, πλάγια, αριστερή πλάγια) εκτός αν υπάρχει αντένδειξη.
• Μετατόπιση του βάρους σώματος τουλάχιστον κάθε 30 λεπτά, με ανάλογες κινήσεις του κρεβατιού.
• Παραμονή στη θέση ημι – fowler όχι πάνω από 30 λεπτά.
• Ελαφρό μασάζ γύρω από τα σημεία ερυθρότητας ανά 2 ώρες.
• Χρησιμοποίηση συστημάτων υποστήριξης για να ελαττωθεί η πίεση στο δέρμα όπως επιστρώματα αφρού και συσκευές γεμισμένες με νερό, ζελέ, αέρα, κόκκων άμμου, μαξιλάρια και στρώματα εναλλασσόμενης πίεσης και υγροποιημένου αέρα.
• Κατάλληλη τοποθέτηση του ασθενή με τα αναγκαία μαξιλάρια και υποστηρίγματα.
• Συνεχής αξιολόγηση της αιμάτωσης της περιοχής. Αν ο χρόνος που χρειάζεται η εξέρυθρη περιοχή για να γίνει ωχρή μετά από άρση πίεσης είναι μεγαλύτερη από 15 λεπτά, απαιτείται φροντίδα για την αύξηση της συχνότητας των αλλαγών θέσεως και φροντίδα για πιο αποτελεσματικές μεθόδους τοποθέτησης των μαξιλαριών, των υποστηριγμάτων και της θέσεως του ασθενή.
• Φροντίδα ώστε οι περιδέσεις και οι επίδεσμοι να είναι κατάλληλα τοποθετημένοι και όχι σφιχτά εφαρμοσμένοι.
• Τα σεντόνια πρέπει να διατηρούνται στεγνά και χωρίς πτυχώσεις.
• Επαρκής χορήγηση υγρών στον ασθενή.
• Χρησιμοποίηση ουδέτερου σαπουνιού καθαριότητας.
• Τοποθέτηση λεπτού στρώματος κρέμας, γαλακτώματος ή λοσιόν ενυδάτωσης μια φορά την ημέρα.
• Διατήρηση καλού επιπέδου θρέψης.
• Διατήρηση του δέρματος στεγνού και καθαρού.
• Προστασία του δέρματος από εκκρίσεις τραυμάτων.
• Προστασία του δέρματος από την επαφή με ούρα και κόπρανα. Άμεση απομάκρυνση αυτών μετά από ούρηση και κένωση αντίστοιχα.
• Αύξηση σωματικής δραστηριότητας, ενεργητικής και παθητικής.
• Φροντίδα για μείωση οιδημάτων εάν υπάρχουν.
• Εάν υπάρχει κνησμός εφαρμογή μέτρων ύφεσης του όπως ψυχρά επιθέματα στα σημεία κνησμού, αντιισταμινικά βάσει οδηγιών και κομμένα νύχια για αποφυγή τραυματισμού του ασθενή.

 

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΤΑΚΛΙΣΕΩΝ

Οι στρατηγικές θεραπείας των κατακλίσεων σύμφωνα με την European Pressure Ulcers Advisory Panel (EPUAP) και την National Pressure Ulcers Advisory Panel (NPUAP), περιλαμβάνουν την εκτίμηση της κατάκλισης, τον καθαρισμό του τραύματος και την απομάκρυνση των νεκρωμένων ιστών, τη χρησιμοποίηση κατάλληλου επιθέματος έτσι ώστε να διατηρείται η κατάλληλη υγρασία του τραύματος και η φροντίδα για μείωση της πίεσης στο σημείο της κατάκλισης.

Για τον καθαρισμό του έλκους της κατάκλισης, ανεξαρτήτου σταδίου, το διάλυμα που ενδείκνυται είναι ο φυσιολογικός ορός (N/S 0,9%). Για τον έλεγχο της σήψης ενδείκνυται το υπέρτονο διάλυμα N/S 7,5%. Αντενδείκνυται η χρήση του διαλύματος ιωδιούχου ποβιδόνης, αλκοολούχων διαλυμάτων και του διαλύματος υπεροξειδίου του υδρογόνου γιατί μελέτες έχουν δείξει ότι καταστρέφουν τα τριχοειδή αγγεία του νέο-σχηματιζόμενου κοκκιώδους ιστού, εμποδίζουν τη σύνθεση του κολλαγόνου και κατά συνέπεια καθυστερούν τη διεργασία της επούλωσης.

Η επιλογή του κατάλληλου επιθέματος γίνεται με βάση το στάδιο της κατάκλισης, την ένταση της εκροής του τραύματος και των χαρακτηριστικών των διαφόρων επιθεμάτων. Η διατήρηση υγρού περιβάλλοντος είναι:

Στρατηγικές θεραπείας κατακλίσεων της EPUAP

·      Εκτίμηση της κατάκλισης ·      Καθαρισμός του τραύματος και απομάκρυνση των νεκρωμένων ιστών ·      Χρησιμοποίηση του κατάλληλου επιθέματος έτσι ώστε να διατηρείται η κατάλληλη υγρασία του τραύματος ·      Φροντίδα για μείωση της πίεσης στο σημείο της κατάκλισης

Α) Συντηρητική:
Βασίζεται στην πρόληψη και επιτυγχάνεται με:

1) Τη φροντίδα και τη συντήρηση της γενικής φυσικής και διανοητικής κατάστασης του ασθενούς.

2) Τη φροντίδα και την συντήρηση καλής κατάστασης του δέρματος.

3) Την αντιμετώπιση της ακράτειας.

4) Την καταπολέμηση λοιμώξεων και φλεγμονών (συστηματικών ή τοπικών).

5) Την διατήρηση καλής θρεπτικής κατάστασης του ασθενούς.

6) Την ρύθμιση και την διόρθωση συνυπαρχόντων παθήσεων (Αναιμία, διαβήτη… κλπ.).

7) Φυσικοθεραπεία όταν χρειάζεται.

8) Τον χειρουργικό καθαρισμό των μαλακών μορίων και την αφαίρεση των νεκρωμάτων. Σε ορισμένα περιστατικά γίνεται και αφαίρεση των οστικών προεξοχών.

9) Την χρήση τοπικών υλικών (επιθέματα) όταν χρειάζεται.

10) Φωτοδυναμική θεραπεία

Β) Χειρουργική αποκατάσταση:

Ενδείξεις της χειρουργικής αποκατάστασης.


1) Αποτυχία της συντηρητικής θεραπείας.

2) Μεγάλη κατάκλιση με αδυναμία επούλωσης σε εύλογο χρονικό διάστημα.

3) Κατάκλιση 3ου ή 4ου σταδίου.

4) Εξέλκωση με κακοήθη εξαλλαγή.

5) Ασθενείς με καλή φυσική και διανοητική κατάσταση.

Οι στόχοι της χειρουργικής αποκατάστασης είναι:

1. σύγκλιση του χειρουργικού τραύματος
2. Ελάττωση απώλειας υγρών και πρωτεϊνών από το έλκος
3. Πρόληψη της εξάπλωσης της φλεγμονή
4. Διευκόλυνση στην φροντίδα του ασθενούς
5. Συντόμευση του χρόνου θεραπείας και ελάττωση των
εξόδων νοσηλείας

Οι βασικές αρχές της χειρουργικής αποκατάστασης είναι:


1) Πλήρης αφαίρεση του έλκους, του ουλώδους ιστού και των αποτιτανώσεων των μαλακών μορίων.

2) Αφαίρεση της οστικής προεξοχής.

3) Σωστή κάλυψη των οστέινων προεξοχών με υγιές μύες.

4) Σωστός σχεδιασμός κρημνών με καλή αιμάτωση.
Η αποκατάσταση γίνεται με την χρήση κρημνών. Οι κρημνοί που θα χρησιμοποιούνται είναι δερματικοί, δερμοπεριτονιακοί και μυοδερματικοί. Η επιλογή του κρημνού εξαρτάται από τη θέση της κατάκλισης.

Γίνεται ευρύς χειρουργικός καθαρισμός με αφαίρεση όλων των νεκρωμάτων και κατά περίπτωση τμήματος της οστικής προεξοχής και κάλυψη της περιοχής με υγιή ιστό αποτελούν την ενδεικνυόμενη λύση. Υπάρχει μία ποικιλία επιλογών ανάλογα με την ανατομική θέση της κατάκλισης. Συνήθως χρησιμοποιούνται περιτονιοδερματικοί ή μυοδερματικοί κρημνοί (κρημνός του γλουτιαίου μυός, του οπίσθιου μηριαίου, του τείνοντος την πλατεία περιτονία, του ισχνού προσαγωγού κτλ.) Απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο μεταφερόμενος ιστός να έχει άριστη αιμάτωση, ώστε να βοηθήσει στην επούλωση τού έλκους. Η καθήλωση τού ασθενούς σε θέση ώστε να μην πιέζεται η περιοχή αποκατάστασης για τις πρώτες 10-20 μετεγχειρητικές ημέρες, είναι απαραίτητη.

 

Φωτοδυναμική Θεραπεία

Η φωτοδυναμική θεραπεία έχει πολλές εφαρμογές στην ιατρική και κυρίως στην δερματολογία. Αρχικά η μέθοδος, χρησιμοποιήθηκε, με ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα σε καρκινικές βλάβες του δέρματος. Με μία μόνο συνεδρία θεραπεύεται η καρκινική βλάβη και μάλιστα αναπλάθει το δέρμα χωρίς να αφήνει σημάδια. Στην συνέχεια χρησιμοποιήθηκε, για την αντιμετώπιση εγκαυμάτων, με πολύ μεγάλη βοήθεια στην ανάπλαση του δέρματος αλλά και στην αντιμετώπιση του πόνου.

Η μέθοδος της φωτοδυναμικής θεραπείας προσφέρεται στην αντιμετώπιση κατακλίσεων, εξελκώσεων ή τραυμάτων που πυορροούν, με εξαιρετικά αποτελέσματα. 
Έλκη που δεν έχουν επουλωθεί με συμβατικές μεθόδους, αντιμετωπίζονται με την συσκευή φωτοδυναμικής θεραπείας, q-light, και το ειδικό φίλτρο για την ανάπλαση το wound q-light. 
Η μέθοδος είναι ανώδυνη και αποτελεσματική.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι κατακλίσεις αποτελούν ένα μείζον κλινικό πρόβλημα με τεράστιο κοινωνικοοικονομικό κόστος. Η εμφάνιση των κατακλίσεων αντανακλά την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας υγείας και η συχνότητα των κατακλίσεων χρησιμοποιείται ως δείκτης ποιότητάς της.

Η πρόληψη των κατακλίσεων αποτελεί τη μέθοδο εκλογής για την αντιμετώπισης του προβλήματος. Η δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων με γνωστικά αντικείμενα όπως η παθοφυσιολογία και οι παράγοντες κινδύνου ανάπτυξης των κατακλίσεων, τα εργαλεία αξιολόγησης του κινδύνου και οι εφαρμογές τους, τα μέτρα πρόληψης και τα μέτρα θεραπείας των κατακλίσεων, θεωρούνται απαραίτητα προκειμένου να διαχειριστεί αποτελεσματικά το πρόβλημα από τους νοσηλευτές και τους επαγγελματίες υγείας.