Καρκίνος νεφρών, νεφρικών κυττάρων ή αδενοκαρκίνωμα νεφρού. Συμπτώματα και θεραπεία

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr

Στο νεφρό αναπτύσσονται κακοήθεις όγκοι είτε πρωτοπαθώς, είτε δευτεροπαθώς δηλαδή σαν συνέπεια μετάστασης όγκου από άλλο σημείο του σώματος.

Ο συχνότερος πρωτοπαθής κακοήθης όγκος του νεφρού (80-90% των περιπτώσεων) είναι το καρκίνωμα των νεφρικών κυττάρων (ή αλλιώς αδενοκαρκίνωμα του νεφρού) που αναπτύσσεται στο νεφρικό φλοιό, ενώ σε συχνότητα ακολουθεί το καρκίνωμα των κυττάρων του μεταβατικού επιθηλίου που αναπτύσσεται στη νεφρική πύελο και συγγενεύει ιστολογικά με τους όγκους που αναπτύσσονται στην ουροδόχο κύστη. Στα παιδιά συχνός είναι ο όγκος Wilms ή νεφροβλάστωμα.

Αδενοκαρκίνωμα του νεφρού

Το αδενοκαρκίνωμα του νεφρού RCC (Renal clear carcinoma)  αντιπροσωπεύει το 2-3% όλων των καρκίνων με τη μεγαλύτερη επίπτωση να απαντάται στις αναπτυγμένες χώρες. Μέχρι πρότινος στην Ευρώπη υπήρχε μια ετήσια αύξηση της επίπτωσης του καρκίνου του νεφρού περίπου στο 2%, με εξαίρεση τη Δανία και τη Σουηδία.
Προέρχεται από την φλοιώδη μοίρα του νεφρού και συγκεκριμένα από τον νεφρώνα, από τα κύτταρα του εγγύς εσπειραμένου σωληναρίου. Η εξεργασία συνήθως είναι μελανή και μονοεστιακή στο παρέγχυμα.

Το αδενοκαρκίνωμα του νεφρού εμφανίζεται συχνότερα σε άνδρες μετά την ηλικία των 50 ετών.

Η αιτιολογία του είναι άγνωστη, φαίνεται όμως ότι στην εμφάνισή του προδιαθέτουν:

• Το κάπνισμα: Οι ειδικοί πιστεύουν ότι μέχρι 40% των περιστατικών του καρκίνου του νεφρού, προκαλούνται από το κάπνισμα. Αυτοί που καπνίζουν πούρα ή πίπες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
• Η παχυσαρκία: Το υπερβολικό σωματικό βάρος έχει συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του νεφρού τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες.
• Η υπέρταση: Έρευνες έχουν δείξει μια σαφή σχέση μεταξύ της υπέρτασης και του καρκινώματος νεφρικών κυττάρων στους άνδρες.
• Περιβαλλοντικές τοξίνες: Εργάτες σε εργοστάσια παραγωγής ατσαλιού με φούρνους άνθρακα, παρουσιάζουν αυξημένα  ποσοστά καρκίνου του νεφρού. Επίσης άτομα τα οποία έχουν εκτεθεί στον αμίαντο έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκδηλώσουν καρκίνο του νεφρού όπως και καρκίνο στους πνεύμονες.
• Αιμοκάθαρση: Άτομα που υποβάλλονται σε μακροχρόνια αιμοκάθαρση για νεφρική ανεπάρκεια, λόγω της μείωσης της άμυνας του οργανισμού που συνυπάρχει (ανοσοκαταστολή), έχουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου του νεφρού. Για τους ίδιους λόγους έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο και οι ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση νεφρού και λαμβάνουν ανοσοκατασταλτική θεραπεία.
• Ακτινοβολία: Η ακτινοβολία κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις είναι δυνατόν να προκαλέσει καρκίνο νεφρών.
• Ασθένεια του Von Hippel-Lindaou: Είναι κληρονομική ασθένεια, εκδηλώνεται από την παιδική ηλικία με αιμαγγειώματα του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, αιμαγγειοβλάστωμα στην παρεγκεφαλίδα, στο νωτιαίο μυελό και με όγκους στο πάγκρεας και στους νεφρούς.

Συμπτωματολογία των ασθενών που έρχονται με κλινική εκδηλωμένη  νόσο:

Στα αρχικά στάδια συνήθως η νόσος δεν εμφανίζει ιδιαίτερα συμπτώματα. Στις περιπτώσεις αυτές η διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο τυχαία (π.χ κατά τον υπερηχογραφικό έλεγχο της κοιλίας για άλλο λόγο).

Καθώς ο όγκος αυξάνεται μπορεί να εμφανιστεί αιματουρία, άλγος στην οσφύ και ψηλάφητή μάζα στην κοιλιακή χώρα.

Τα συχνότερα σημεία του καρκίνου του νεφρού είναι:

• Η αιματουρία: Το αίμα στα ούρα μπορεί να φαίνεται μακροσκοπικά, δηλαδή με το μάτι. Όμως είναι δυνατόν να χρειάζεται μικροσκοπική εξέταση των ούρων για να διαπιστωθεί η ύπαρξή του.
• Πόνος πίσω στην πλάτη, στην περιοχή κάτω από τις πλευρές, ο οποίος είναι επίμονος και δεν έχει σχέση με κάποιον τραυματισμό.
• Μάζα στην περιοχή των νεφρών που ανιχνεύεται συνήθως κατά τη διάρκεια μιας κλινικής εξέτασης .
• Κούραση  πού δεν συνδυάζεται με υπερβολική εργασία ή γενικά με αυξημένη  σωματική δραστηριότητα .
• Απώλεια βάρους πού δεν δικαιολογείται από το διαιτολόγιο μας  ή από άλλη σωματική ή ψυχική κατάσταση ή ασθένεια.
• Αυξημένη  αρτηριακή πίεση
• Πυρετός  που είναι επαναλαμβανόμενος, χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε μολυσματική αιτιολογία .
• Πόνος σε άλλα μέρη του σώματος, στις περιπτώσεις που ο καρκίνος έχει κάνει μεταστάσεις .
• Οίδημα στους αστράγαλους και στα πόδια.

Διάγνωση:
Ø Ιστορικό.
Ø Κλινική εξέταση
Ø Εργαστηριακός έλεγχος.
Δεν υπάρχουν ειδικά εργαστηριακά ευρήματα. Η αιματουρία εμφανίζεται στο 40-60% των περιπτώσεων με καρκίνο. Αυξημένη ταχύτητα καθίζησης (Τ.Κ.Ε.) παρατηρείται στο 55-75%. Επίσης, αναιμία εμφανίζει το ένα τρίτο των ασθενών.
Οι κυριότερες απεικονιστικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι:
• Υπερηχογράφημα: Έχει προσφέρει σημαντικά στην πρώιμη διάγνωση του νεφροκυτταρικού  καρκινώματος (RCC) , έχοντας μάλιστα ανακαλύψει εντελώς τυχαία την ύπαρξη καρκινικών βλαβών σε πρόωρο στάδιο.
• Αξονική Τομογραφία κοιλίας και οπισθοπεριτοναϊκού χώρου: Αποτελεί εξέταση εκλογής για τη διάγνωση αλλά ταυτόχρονα προσφέρει και σημαντική βοήθεια και την σταδιοποίηση του καρκίνου του νεφρού.
• Μαγνητική Τομογραφία κοιλίας και οπισθοπεριτοναϊκού χώρου: Είναι ισοδύναμη με την αξονική τομογραφία στη διάγνωση του RCC, αλλά πλεονεκτεί στη σταδιοποίηση του.
Η διάγνωση τίθεται με την αξονική τομογραφία και μπορεί να επιβεβαιωθεί με τη μαγνητική τομογραφία (η οποία ελέγχει καλύτερα και την τοπική επέκταση του όγκου στους παρακείμενους ιστούς). Σπάνια θα απαιτηθεί προεγχειρητικά βιοψία για επιβεβαίωση της διάγνωσης.

Έλεγχος για μεταστάσεις πρέπει να γίνει στο θώρακα (με αξονική τομογραφία) και στα οστά (με σπινθηρογράφημα).

Μετά τον ανωτέρω έλεγχο μπορεί να γίνει η σταδιοποίηση, που θα καθορίσει τη θεραπεία αλλά και την πρόγνωση της νόσου:

Στάδιο Ι: Όγκος μικρότερος των 7 εκατοστών, που περιορίζεται στο νεφρό, χωρίς μεταστάσεις ή λεμφαδενική συμμετοχή.

Στάδιο ΙΙ:  Όγκος μεγαλύτερος των 7 εκατοστών, που περιορίζεται στο νεφρό, χωρίς μεταστάσεις ή λεμφαδενική συμμετοχή.

Στάδιο ΙΙΙ: Όγκος που διηθεί το επινεφρίδιο, τους γύρω ιστούς ή την κάτω κοίλη φλέβα, ή έχει προσβάλλει τους κοιλιακούς λεμφαδένες.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ:

Η χειρουργική εξαίρεση του νεφρού (ριζική νεφρεκτομή) ή σε επιλεγμένες περιπτώσεις (μονόνεφρος, αμφοτερόπλευροι όγκοι, μικρό μέγεθος και περιφερική εντόπιση του όγκου) του τμήματος που περιέχει τον όγκο (μερική νεφρεκτομή) αποτελεί τη θεραπεία εκλογής, με πολύ καλά αποτελέσματα για τα πρώτα 3 στάδια της νόσου.

Αλλά και όταν η νόσος έχει προχωρήσει στο τέταρτο στάδιο, πρέπει να γίνεται χειρουργική εξαίρεση του όγκου (όσο αυτό είναι δυνατόν) σε συνδυασμό βέβαια με φαρμακευτική αγωγή. Όταν δεν μπορεί να γίνει χειρουργική εξαίρεση, μπορεί να εφαρμοστεί εμβολισμός, κρυοθεραπεία ή υπερηχοθεραπεία του όγκου.

Η ριζική νεφρεκτομή, κατά προτίμηση λαπαροσκοπική, συστήνεται για ασθενείς με εντοπισμένο RCC που δεν μπορούν να υπο- βληθούν σε μερική νεφρεκτομή. Η ανοικτή μερική νεφρεκτομή παραμέ- νει η προτεινόμενη θεραπεία. Λαπαροσκοπική μερική νεφρεκτομή πρέπει να πραγματοποιείται μόνο σε κέντρα με την ανάλογη εμπειρία.
Εναλλακτική θεραπεία του RCC-ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές
Η εφαρμογή ελάχιστα επεμβατικών τεχνικών όπως είναι η διαδερμική εφαρμογή ραδιοσυχνοτήτων (Percutaneous radiofrequency (RF) abla- tion),η κρυοθεραπεία (Cryoablation), η χρήση μικροκυμμάτων (Mi- crowave ablation) και οι υψηλής συχνότητας εστιασμένοι υπέρηχοι (High-intensity focused ultrasound ablation-HIFU), έχουν προταθεί ως εφικτές εναλλακτικές προτάσεις. Πιθανά πλεονεκτήματα αυτών των τε- χνικών είναι η μικρότερη νοσηρότητα, ο μικρός χρόνος νοσηλείας και η θεραπεία ασθενών υψηλού κινδύνου στους οποίους αντενδείκνυται το χειρουργείο.
Η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία παίζουν μόνο παρηγορητικό ρόλο με όχι καλά αποτελέσματα , μιας και ο καρκίνος του νεφρού είναι ένας χημειάντοχος και ακτινοάντοχος.

Στις περιπτώσεις πού ό καρκίνος έχει διηθήσει τους παρακείμενους ιστούς και τους περιοχικούς λεμφαδένες , ή χειρουργική παρέμβαση αποτελεί ένα από τά βήματα της θεραπευτικής αντιμετώπισης  και ακολουθείται συνήθως με μια από τις ακόλουθες θεραπείες  ανάλογα  και με το αν έχει κάνει μεταστάσεις .

• Ακτινοθεραπεία. Μολονότι δεν έχει κανένα θεραπευτικό ρόλο στα αρχικά στάδια του νεφρικού καρκίνου, είναι δυνατόν να εφαρμοστεί ως παρηγορητική θεραπεία σε ασθενείς με μεταστατική νόσο.
• Χημειοθεραπεία. Πολλές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν απέδειξαν ότι το αδενοκαρκίνωμα του νεφρού είναι ένα από τα ανθεκτικότερα νεοπλάσματα στα χημειοθεραπευτικά. Παρά ταύτα χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις διασποράς των καρκινικών κυττάρων σε άλλα όργανα προκειμένου να τά καταστρέψουν ή και προεγχειρητικά  για να συρρικνώνουν  τον όγκο και να διευκολύνουν την εξαίρεση του.
• Ανοσοθεραπεία. Στον καρκίνο του νεφρού έχουν χρησιμοποιηθεί η ιντερφερόνη-α (IFNα), η ιντερλευκίνη-2 (IL-2) με πολύ χαμηλά ποσοστά αποτελεσματικότητας. Ο συνδυασμός IL-2 και IFNα γενικά οδηγεί σε καλύτερη συνολική ανταπόκριση (περίπου 25%, με 8% πλήρη). Παρενέργειες αυτών των ουσιών περιλαμβάνουν , ρίγη , πυρετό , ναυτία , εμέτους  και μείωση της όρεξης.
• Μοριακή στοχευμένη θεραπεία. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται ουσίες, που στοχεύουν σε μοριακό επίπεδο σε διάφορα στάδια εξέλιξης του όγκου, με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Αυτά τά φάρμακα αφήνουν αρκετές υποσχέσεις σε σχέση με την θεραπεία τών όγκων πού έχουν επεκταθεί σε άλλα σημεία του σώματος . Αυτές οί στοχευμένες θεραπείες με το bevacizumab (Avastin), pazopanib (Votrient), sorafenib (Nexavar) and sunitinib (Sutent) μπλοκάρουν τά σήματα πού παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη των αγγείων πού παρέχουν τά θρεπτικά συστατικά στα καρκινικά κύτταρα και τους επιτρέπουν να διασκορπισθούν σε άλλα  σημεία του σώματος. Φάρμακα όπως τό Temsirolimus (Torisel) and everolimus (Afinitor) μπλοκάρουν τά σήματα πού επιτρέπουν στα καρκινικά κύτταρα να επιζήσουν και να αναπτυχθούν. Οί θεραπείες αυτές , έχουν βέβαια μερικές σοβαρές παρενέργειες ,όπως ένα πολύ σοβαρό ερύθημα , διάρροιες και εκ σεσημασμένη  αδυναμία.

Πρόγνωση 
Ο σημαντικότερος προγνωστικός παράγοντας στον καρκίνο του νεφρού είναι το στάδιο της νόσου κατά τη στιγμή της διάγνωσης. Η επιβίωση των ασθενών είναι αντιστρόφως ανάλογη του παθολογοανατομικού σταδίου.