Τα ρομπότ κλέβουν τις δουλειές των ανθρώπων;

Μας βομβαρδίζουν με ισχυρισμούς ότι τα ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη, πρόκειται να κλέψουν όλες τις δουλειές των ανθρώπων καθιστώντας μας εντελώς περιττούς. Μας προειδοποιούν ότι κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την ανατροπή ολόκληρης της ανθρώπινης κοινωνίας και ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να κάνουν περισσότερα για να το αποτρέψουν. Αν συμβούν αυτά τότε θα χάσουμε την “ουσία” του Karl Marx, η οποία είναι ότι αν τα ρομπότ μας κλέψουν όλες τις δουλειές, τότε αυτά θα κάνουν όλες τις δουλειές και τότε θα έχουμε την προϋπόθεση για την έλευση του πραγματικού κομουνισμού, που για να συμβεί όμως θα πρέπει να έχουμε εξαλείψει το πρόβλημα των οικονομικών ελλείψεων. Αν όμως κατορθώσουμε να νικήσουμε τις οικονομικές ελλείψεις, τότε επί της ουσίας δεν θα έχουμε κάποιο οικονομικό πρόβλημα που θα απαιτεί λύση, ούτε καν από την κυβέρνηση.

Ο David Henderson προσεγγίζει το ζήτημα λίγο διαφοροποιημένα. Εγώ θα ήθελα να προσθέσω κάτι επάνω στη σκέψη του. Είναι κάτι που σε γενικές γραμμές οι οικονομολόγοι το αφήνουν εκτός αυτής της συζήτησης, παρά το γεγονός ότι είναι κάτι το οποίο το κατανοούν. Η ουσία είναι ότι πρόκειται να αναφερθούμε στην εργασία στο νοικοκυριό και στην εργασία στην αγορά, για να κατανοήσουμε τις αλλαγές που έφερε η εισαγωγή των αυτοματισμών στην πάροδο του χρόνου.

Το 1930 ο Βρετανός οικονομολόγος John Maynard Keynes αναλογιζόμενος την τεχνολογική πρόοδο, προέβλεψε ότι τα εγγόνια του θα δουλεύουν μόλις 15 ώρες την εβδομάδα. Με δεδομένο ότι μια γενιά είναι 30 χρόνια θα έπρεπε από το 1990 να δουλεύουμε 15 ώρες. Έτσι δεν είναι; Όμως ούτε που το πλησιάσαμε. Μετά από 27 χρόνια από το 1990 ακόμα δεν το πετύχαμε. Γιατί όμως; Που έκανε λάθος ο Keynes;       

Ο Βρετανός οικονομολόγος δεν είχε σκεφτεί ότι θα υπήρχε αύξηση της παραγωγικότητας. Μάλλον ο Keynes να υπέθεσε ότι οι άνθρωποι θα δούλευαν τόσο, όσο χρειαζόταν για να έχουν την ποιότητα ζωής της δεκαετίας του 1930. Εάν τελικά αυτή ήταν η υπόθεση του, ήταν αρκετά ακριβής όσον αφορά την ανά ώρα παραγωγικότητα. Επτά χρόνια μετά την πρόβλεψη του, η παραγωγικότητα διπλασιάστηκε και αυτό συνέβη ξανά και ξανά. Έτσι, εύκολα σήμερα θα είχαμε ότι είχαν οι άνθρωποι της δεκαετίας του 1930, αν δουλεύαμε 15 ώρες την εβδομάδα.    

Η μεγαλύτερη αλλαγή που συνέβη τον περασμένο αιώνα, αναφορικά με τις ώρες εργασίας, αφορά αυτή της μείωσης των ωρών που απασχολούνταν οι γυναίκες σε δουλειές του νοικοκυριού. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, την δεκαετία του 1930 απαιτούσαν 60 ώρες την εβδομάδα, ενώ σήμερα υπολογίζονται γύρω στις 15 ώρες. Κατά την άποψη μου, ο πρώτος αριθμός μου φαντάζει λίγο υπερβολικός και ο δεύτερος να υπολείπεται της πραγματικότητας, αλλά σε γενικές γραμμές είναι ακριβείς.

Και τι συνέβη σε αυτή την περίπτωση για να μειωθούν οι ώρες δουλειάς; Την αυτοματοποιήσαμε. Ο Ha Joon Chang και ο Hans Roslin αναφέρονται σε αυτό ως το “πλυντήριο”, αλλά εννοούν όλη την οικιακή τεχνολογία, όχι μόνο το πλυντήριο, αλλά και την κουζίνα γκαζιού ή ηλεκτρικού, το φούρνο μικροκυμάτων, την ηλεκτρική σκούπα, αλλά και το delivery φαγητό ή τα κατεψυγμένα γεύματα του σούπερ μάρκετ. Και αυτές οι ευκολίες ήταν που δημιούργησαν τις συνθήκες για την οικονομική ισότητα των γυναικών (όσο και αν κάποιοι το αμφισβητούν). Όταν οι οικιακές εργασίες αυτοματοποιήθηκαν, τότε μπόρεσαν να βγουν και αυτές στην αγορά εργασίας. Σημειώστε ότι η αύξηση του γυναικείου εργατικού δυναμικού είναι η δεύτερη μεγαλύτερη αλλαγή του περασμένου αιώνα αναφορικά με τις ώρες εργασίας. Παράλληλα, στο ίδιο διάστημα αυξήθηκαν και οι ώρες που είχαν στη διάθεση τους οι γυναίκες για αναψυχή.

Για την ιστορία, η μείωση των ωρών που απασχολούνται οι άνδρες με τα οικιακά και με την δουλειά τους, αποτελούν την τρίτη και την τέταρτη μεγάλη αλλαγή στις ώρες εργασίας. Βέβαια ο τρόπος υπολογισμού τους, είναι ένα θέμα του ποιος τον κάνει και πως.

Δεν θα πούμε ότι δεν υπάρχουν μειονεκτήματα από την αύξηση των αυτοματισμών. Αλλά αυτά είναι μικρά. Θα μπορούσαμε να πάρουμε μια ιδέα από τον αντίκτυπο των ρομπότ σε τομείς όπως η παραγωγικότητα, η ευημερία και η εργασία, αν ρίχναμε μια ματιά στην ιστορία των αυτοματισμών.

Το 1760 παρουσιάστηκε ο μηχανικός αργαλειός του Richard Arkwright. Εκείνη την εποχή στην Αγγλία υπήρχαν στον κλάδο της υφαντουργίας 7.900 εργαζόμενοι. Όμως μετά το 1796 και την εφεύρεση του Arkwright η οποία πλέον είχε ενσωματωθεί στην παραγωγική διαδικασία, ο αριθμός των εργατών είχε φτάσει τις 320.000 παρουσιάζοντας αύξηση άνω του 3.900%.

Αυτά τα νούμερα αφορούν την αγορά εργασίας. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε και το “homespun”. Όπως έχει αναφέρει ο Brad Delong, μέχρι περίπου το 1700, όταν συναντούσαμε κάποια γυναίκα στη λογοτεχνία, αυτή σε κάποιο σημείο θα ύφαινε ή θα έκλωθε σε κάποιον αργαλειό. Ιδιαίτερα η νηματουργία ήταν μια πολύ διαδεδομένη δουλειά ανάμεσα στο γυναικείο πληθυσμό, εργασία που την έκανε στο σπίτι, εξού και ο όρος “homespun”. Όμως με την έλευση του μηχανικού αργαλειού το “homespun” και η εργασία στο σπίτι εξέλειψαν. Και σε αυτό καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο αυτοματισμός, ο οποίος δημιούργησε αμειβόμενη εργασία, αγορά και οικονομία.

Αυτό που θέλω να υπογραμμίσω είναι ότι οι ώρες εργασίας, οι αυτοματισμοί, τα ρομπότ και όλα τα σχετικά, θα είχαν νόημα σε ένα ιστορικό πλαίσιο, αν συμπεριλαμβάναμε την οικιακή εργασία μαζί με αυτή της αγοράς εργασίας. Και όταν θα το πράξουμε θα δούμε ότι αυτή η διαδικασία αυξάνει τα εισοδήματα, τον χρόνο αναψυχής, ενώ γύρω μας υπάρχουν διαθέσιμες δουλειές.