Στερόλες και στανόλες. Πώς μπορούν να ρίξουν την χοληστερίνη. Σε ποιες τροφές βρίσκονται;

της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος, medlabnews.gr

Οι φυτικές στερόλες και οι φυτικές στανόλες ή αλλιώς φυτοστερόλες και φυτοστανόλες είναι μια ομάδα φυτικών ουσιών που βρέθηκαν στις κυτταρικές μεμβράνες των φυτών. Αποτελούν χημικά ισοδύναμα της χοληστερόλης και ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την απορρόφηση στο πεπτικό σύστημα. Η παρουσία μιας επιπλέον ανθρακικής αλυσίδας στο μόριο των φυτικών στερολών και στανολών τις καθιστά εξαιρετικά δυσαπορροφήσιμες σε σχέση με τη χοληστερόλη.

Οι τροφές που περιέχουν ένα συγκεκριμένο τύπο συστατικού μικρής θερμιδικής αξίας που βρίσκεται στα φρούτα και στα λαχανικά (φυτικές στερόλες) μπορεί να είναι ωφέλιμο στη μείωση της χοληστερόλης, όταν καταναλώνονται σαν μέρος διατροφής με περιορισμένα κορεσμένα λιπίδια και χοληστερόλη.

Αυτά τα φυτικά εκχυλίσματα μιμούνται το ρόλο που παίζει η χοληστερόλη στη μοριακή δομή των τροφών, αλλά μειώνουν την απορρόφηση της χοληστερόλης στο αίμα. Το 2000 η διεύθυνση τροφών και φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών ενέκρινε τη χρήση φυτικών στερολών στις τροφές για την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου.

Η δράση των φυτοστερολών και φυτοστανολών στην μείωση της ολικής και της LDL χοληστερόλης οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αντικατάσταση της χοληστερόλης από τις πρώτες, λόγω της χημικής τους συγγένειας.

Οι φυτικές στερόλες και στανόλες έχουν παρεμφερή δομή με τη χοληστερόλη. Οι στερόλες περιέχονται σε μικρές ποσότητες σε πολλά φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, σπόρους, όσπρια, φυτικά έλαια και άλλες φυτικές πηγές, και είναι βασικά συστατικά των φυτικών κυτταρικών μεμβρανών. Οι στανόλες εντοπίζονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα σε παρόμοια τρόφιμα, αλλά παράγονται από την υδρογόνωση των φυτοστερολών για εμπορική χρήση. Όσοι ακολουθούν τις συνήθεις δυτικού τύπου δίαιτες, καταναλώνουν καθημερινά 20-50mg στανολών και 150-400mg στερολών. Σε τόσο χαμηλά επίπεδα, οι στερόλες και οι στανόλες δεν έχουν κλινικά σημαντική επίδραση στη μείωση της χοληστερόλης.

Πέρα όμως από αυτή την αντικατάσταση, μελέτες δείχνουν πως οι φυτοστερόλες και οι φυτοστανόλες συμβάλλουν στην αυξημένη μεταφορά της χοληστερόλης προς τον αυλό του εντέρου και βοηθούν στην αποβολή της από τον οργανισμό. Τα αποτελέσματα στη μείωση της ολικής και της LDL χοληστερόλης με τη χρήση φυτικών στερολών και στανολών είναι επιπρόσθετα εκείνων που επιτυγχάνονται με άλλες στρατηγικές , όπως πχ. με δίαιτα χαμηλή σε λίπος ή/και τη χρήση υποχοληστερολαιμικών φαρμάκων ,όπως οι στατίνες.

Τα ευρήματα πολλών κλινικών ερευνών υποδεικνύουν ότι οι φυτοστερόλες και οι φυτοστανόλες μειώνουν την ολική και την LDL χοληστερόλη,  αποτρέποντας εν μέρει την απορρόφηση της χοληστερόλης. Επίσης, τα αποτελέσματά τους είναι επιπρόσθετα εκείνων που επιτυγχάνονται με άλλες στρατηγικές, όπως π.χ. με δίαιτα χαμηλή σε λίπος ή/και με τη χρήση υποχοληστερολαιμικών φαρμάκων, όπως οι στατίνες.

Οι φυτικές στανόλες σχετίζονται με μια πρώιμη ελάττωση του 10ετους κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο, ανάλογη με αυτή της μεσογειακής διατροφής. Το όφελος αυτό είναι επιπρόσθετο από εκείνο, που προέρχεται από την σχετικά περιορισμένη χρήση της μεσογειακής διατροφής στον ελληνικό πληθυσμό, η οποία όμως είναι κατά πολύ υψηλότερη αυτής των βορείων ευρωπαϊκών χωρών και των ΗΠΑ.

Έρευνες έδειξαν ότι μπορεί να επιτευχθεί μείωση της χοληστερόλης καταναλώνοντας 1-3g φυτικών στερολών ή στανολών καθημερινά, αλλά δεν επιτυγχάνεται περαιτέρω μείωση με πρόσληψη μεγαλύτερη των 3g. Καταναλώνοντας καθημερινά 2g φυτοστερολών ή φυτοστανολών παρατηρείται μείωση της LDL χοληστερόλης κατά 10%. Μείωση της τάξεως του 15% της LDL χοληστερόλης μπορεί να επιτευχθεί εάν συνδυαστούν 2g φυτοστερολών ή φυτοστανολών με υγιεινή διατροφή ευεργετική για την καρδιά, χαμηλή σε κορεσμένα λίπη. Από επιδημιολογικά στοιχεία εκτιμάται ότι μείωση της LDL χοληστερόλης κατά 10% μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής κατά 20%.

Οι φυτικές στερόλες- στανόλες περιέχονται σε “Φυσικά τρόφιμα”, όπως φρούτα (μήλο, μπανάνα, κεράσια, σύκο, πορτοκάλι, γκρέιπφρουτ), λαχανικά (ντομάτα, αγκινάρα), όσπρια, ξηρούς καρπούς (φιστίκια, κάσιους, ηλιόσπορος), αβοκάντο και σόγια αλλά και σε “εμπλουτισμένα λειτουργικά τρόφιμα” όπως είναι οι μαργαρίνες, τα γαλακτοκομικά (γάλα, γιαούρτι, ρόφημα γιαουρτιού) και τα δημητριακά.

Ωστόσο, η συγκέντρωση των φυτικών στερολών στα φυσικά τρόφιμα είναι πολύ μικρή, κάνοντας δύσκολη την πρόσληψη των συνιστώμενων ποσοτήτων (2-2,5 γραμμάρια) μόνο από αυτά. Επίσης, κατανάλωση στερολών ή στανολών μεγαλύτερη από τη συνιστώμενη δεν οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση της επίδρασής τους. Η ευεργετική επίδρασή τους περιορίζεται μόνο κατά τη χρονική περίοδο της κατανάλωσης τους.

Με δεδομένη την μειωμένη περιεκτικότητα των τροφών σε φυτικές στερόλες και στανόλες, η βιομηχανία έχει προχωρήσει στην παραγωγή τροφίμων εμπλουτισμένα σε εστέρες φυτικών στανολών, όπου γίνονται πιο εύκολα εντάξιμα στη διατροφή, κυρίως μαργαρίνες και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Σήμερα διατίθενται αρκετές μαργαρίνες που περιέχουν φυτικές στερόλες ή παράγωγα φυτικών στερολών (φυτικές στανόλες).

Η καθημερινή κατανάλωση 2-3g στερολών και στανολών για χρονικό διάστημα ενός έως δώδεκα μηνών ενδέχεται να προκαλέσει μέτρια πτώση στα επίπεδα καροτενοειδών του πλάσματος· αυτό μπορεί να αποφευχθεί με την κατανάλωση των συνιστώμενων 5 μερίδων φρούτων και λαχανικών με υψηλή περιεκτικότητα σε καροτενοειδή (π.χ. σκούρα πράσινα, κίτρινα και πορτοκαλί φρούτα και λαχανικά).