Φοβίες, άγχος, κρίσεις πανικού. Ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα, η σημασία της άσκησης και της διατροφής

της Βικτωρίας Πολύζου, συμβούλου ψυχικής υγείας, medlabnews.gr

Ο φόβος και το άγχος είναι έμφυτα συναισθήματα. Άλλοι είναι πιο ευαίσθητοι σ’αυτά, και άλλοι ίσως να έχουν μάθει να τα ελέγχουν. Ο φόβος για το άγνωστο, δίχως κάποια λογική ή συγκεκριμένη αφορμή, για το μέλλον μας, για την υγεία μας και για όλα αυτά θα μείνουν μαζί μας ως το υπόλοιπο της ζωής μας. Οι φοβίες σχετίζονται με ένα παράλογο φόβο π.χ. έντομα ή ζώα, αίμα, ασανσέρ, αεροπλάνο, τούνελ, κεραυνοί κ.ά . Τα άτομα αντιλαμβάνονται ότι ο φόβος τους είναι υπερβολικός αλλά δεν μπορούν να τον διαχειριστούν. Συνήθως αυτό που κάνουν είναι να αποφεύγουν ό,τι τους προκαλεί αυτό τον παράλογο φόβο. Οι φοβίες εμφανίζονται σε διάφορες ηλικίες ανάλογα με το είδος τους.

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες όσον αφορά τις φοβίες: αγοραφοβία, κοινωνικές φοβίες και ειδικές φοβίες. Η αγοραφοβία είναι ο φόβος ότι δεν μπορούμε να βγούμε εύκολα από ένα χώρο, μέρος, πάρτι κ.ο.κ. και συνήθως όσοι πάσχουν από αυτή αποφεύγουν τα ανοιχτά μέρη με πολύ κόσμο. Οι κοινωνικές φοβίες εντοπίζονται σε όσους δεν μπορούν να βρίσκονται ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους και να παρευρίσκονται σε κοινωνικές εκδηλώσεις και καταστάσεις και οι ειδικές φοβίες είναι φόβοι ορισμένων ανθρώπων για ένα συγκεκριμένο μέρος, αντικείμενο, κατάσταση κ.ά. Οι φοβίες αυτές αναπτύσσονται στην παιδική μας ηλικία και προκαλούνται συνήθως από κάποια τραυματική κατάσταση, από τη χημεία του εγκεφάλου μας ή από συμπεριφορές που μάθαμε από τους γονείς μας.

Τα συμπτώματα της κοινωνικής φοβίας αφορούν τα άτομα με έντονο άγχος, τα οποία νιώθουν υπερβολικό φόβο όταν συνευρίσκονται με άλλους ανθρώπους, ντροπή ότι θα εκτεθούν, και χάνουν εύκολα την αυτοπεποίθησή τους όταν νιώσουν ότι κάποιος τους κριτικάρει.
Φαίνεται ότι η γονεϊκή απόρριψη και η αποδοκιμασία στην παιδική ηλικία, οι αυστηροί «υπερ-εγωτικοί» γονείς που ενδιαφέρονται υπερβολικά για τη γνώμη των τρίτων εις βάρος των αναγκών των παιδιών τους ή που υποφέρουν οι ίδιοι από κοινωνικό άγχος, οι άκαμπτες επιταγές στο παιδί (όπως «να μην παρεκκλίνεις από τα κοινωνικούς κανόνες», «οι άλλοι είναι έτοιμοι να σε κρίνουν και να σε κατακρίνουν») σε συνδυασμό με ορισμένα ορόσημα ζωής, μπορεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση της κοινωνικής φοβίας.

Οι αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό («δεν αξίζω», «μόλις μιλήσω θα τα κάνω θάλασσα», «θα καταλάβουν ότι κοκκίνισα») οδηγούν σε συστηματικές αποφυγές, παραλύουν τη συμπεριφορά του ατόμου και το καθιστούν ανήμπορο να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της ζωής του. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η κοινωνική απομόνωση καραδοκούν.

Η οικονομική κρίση επηρεάζει ζωτικούς τομείς της καθημερινής ζωής. Προκαλεί ποικίλες ψυχολογικές αντιδράσεις. Κυκλοφορούν φοβίες για μια μεγάλη επερχόμενη καταστροφή. Η μετατροπή των πάντων σε χρηματική αξία ενώ από τη μια προκάλεσε ανάπτυξη της οικονομίας και παραγωγή περισσότερου πλούτου συνολικά, αύξησε το άγχος των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων περισσότερο στην Ελλάδα που διαθέτει αμφιλεγόμενες κοινωνικές υπηρεσίες. Σε μια εποχή που η οικονομική κρίση συνδυάζεται με την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους το άγχος και ο φόβος της ανέχειας και της πείνας με ή χωρίς εισαγωγικά φθάνει στο κατακόρυφο. Ο φόβος οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και σαν συναίσθημα που δεν είναι οριοθετημένο τροφοδοτεί φαντασιώσεις ολικής καταστροφής, κλίμα πανικού, αναζήτηση προσωπικών λύσεων, μείωση του φυσιολογικού εγωισμού και της αξιοπρέπειας, άρα, και σε μείωση των απαιτήσεων. Το σφυροκόπημα του κοινού με αντιφατικές δηλώσεις για την οικονομία και σενάρια καταστροφής για την οικονομία αυξάνει το φόβο. Ο φόβος, σε αυτήν την περίπτωση, είναι μια κατάσταση απ’ όπου μπορεί να προκύψουν οι πλέον αντιφατικές θετικές ή αρνητικές συμπεριφορές. Στις θετικές μπορεί να είναι η εναλλακτική οικονομία, η κοινωνική αλληλεγγύη, η προσπάθεια ένταξης των ξένων στον κοινωνικό ιστό, η μείωση του καταναλωτισμού και της μετατροπής των πάντων σε χρηματική αξία. Η κοινωνία κάτω από την πίεση της κρίσης παλινδρομεί, αισθάνεται ανασφάλεια. Ομαδοποιείται ταχύτατα σε νέα βάση.

Η οικονομική κρίση δεν κάνει διακρίσεις επηρεάζοντας την ψυχολογία όλων μας. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά βλέπουν την καθημερινότητά τους να αλλάζει και το μέλλον τους μοιάζει να είναι αβέβαιο, αν όχι απειλητικό. Η κρίση φέρνει στα διάβα της άγχος, φοβίες, καταθλιπτική διάθεση, απαισιόδοξη σκέψη. Κάποιοι πιστεύουν πως η κρίση επιδρά περισσότερο αρνητικά στους άνδρες και κάποιοι άλλοι στις γυναίκες. Όπως και να’ χει η αλήθεια είναι πως η οικονομική κρίση έχει συνδεθεί και στα δύο φύλα με αγχώδεις διαταραχές, νευρώσεις, κατάθλιψη, μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, εξάρτηση από αλκοόλ. Για τον άνδρα που κοινωνικά θεωρείται ο «κουβαλητής» είναι δύσκολο να δεχτεί πως δεν τα καταφέρνει, πως δεν είναι αρκετός. Επιπλέον, ο άνδρας πιο δύσκολα μιλά για τα συναισθήματά του, μοιράζεται τη δυσκολία του, καθώς την ταυτίζει με αδυναμία. Έτσι, λοιπόν, είναι πιθανό να κλείνεται στον εαυτό του και να απομονώνεται. Από την άλλη, οι γυναίκες φαίνεται να πλήττονται περισσότερο συναισθηματικά από τους άνδρες. Η πολυπλοκότητα των ρόλων στους οποίους καλούνται να αντεπεξέλθουν δημιουργεί όπως φαίνεται όχι μόνο σωματική αλλά και ψυχική κούραση. Μελέτες σε διεθνές επίπεδο κάνουν λόγο για αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης στο γυναικείο πληθυσμό σε σχέση με τον ανδρικό.

Τα συμπτώματα αυτών των φοβιών εκδηλώνονται σωματικά, συμπεριφορικά και γνωστικά. Τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν ταχυκαρδία, αδυναμία, ναυτία, εφίδρωση, ζάλη, γρήγορη αναπνοή. Τα συμπεριφορικά συμπτώματα περιλαμβάνουν αποφυγή της κατάστασης ή καμία αντίδραση. Τα γνωστικά συμπτώματα περιλαμβάνουν διαστρεβλωμένες σκέψεις.

Όλες οι φοβίες που αναφέρθηκαν πιο πάνω διατηρούνται καθώς τα άτομα αποφεύγουν την κατάσταση που τους προκαλεί φόβο, χωρίς να δοκιμάσουν να την αντιμετωπίσουν, έτσι ώστε να ελέγξουν αν οι σκέψεις τους αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Έτσι το άγχος παραμένει και τα άτομα διατηρούν την αντίληψη ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το φόβο τους ενισχύοντας τη συμπεριφορά αποφυγής.

Αυτό που, όμως, είναι σημαντικό να ξέρουμε είναι ότι ο φόβος είναι απαραίτητος για την επιβίωσή μας και αποτελεί μια αυτόματη φυσιολογική διαδικασία, ενώ οι φοβίες αποτελούν διαταραχές άγχους, είναι επίμονες και τα συμπτώματά τους μπορεί να ποικίλλουν από ιδρωμένες παλάμες μέχρι αύξηση καρδιακών παλμών, κρίσεις πανικού και κοινωνική απομόνωση.

Η κρίση πανικού αποτελεί μια τρομακτική και επώδυνη εμπειρία κυρίως όταν το άτομο δεν έχει αντιληφθεί τα βαθύτερα αίτια και τη δυναμική της.

Η κρίση πανικού μπορεί πράγματι να αποτελέσει μια τραυματική εμπειρία για το άτομο το οποίο δεν γνωρίζει εκείνη τη στιγμή που περνάει την κρίση πανικού τι ακριβώς του συμβαίνει, για ποιο λόγο του συμβαίνει, πώς θα εξελιχθεί αυτό που νιώθει και, κυρίως, πώς να το αντιμετωπίσει.

Το κύριο χαρακτηριστικό των κρίσεων πανικού είναι έντονος φόβος και άγχος που καταβάλλει το άτομο ξαφνικά και απροειδοποίητα και κλιμακώνεται πολύ γρήγορα. Η κρίση πανικού «χτυπά» ξαφνικά, σε μια οποιαδήποτε στιγμή, στο δρόμο, στο λεωφορείο, στην εργασία, στον κινηματογράφο, ακόμη και στις διακοπές, και συνοδεύεται από πληθώρα σωματικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων.

Ο έντονος πανικός, ή διαταραχή πανικού ή κρίση πανικού, συνοπτικά το έντονο άγχος που εισβάλλει ξαφνικά και κλιμακώνεται απότομα και απειλητικά για την υπόσταση των ανθρώπων, έχει πληθώρα συμπτωμάτων, ψυχικών αλλά και σωματικών. Προσοχή δεν είναι απαραίτητο να έχουμε όλα αυτά τα συμπτώματα για να μιλήσουμε για κρίση πανικού, αρκούν κάποια από αυτά.

Αρκεί συνδυασμός 4 συμπτωμάτων σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι το άτομο υποφέρει από κρίση πανικού.

Ο φόβος, δεν γιατρεύεται, αλλά το εύλογο είναι πως ο οργανισμός και η ψυχολογία μας μαθαίνει με τον καιρό. Δεν ζούμε με τον πανικό μια ζωή, αλλά οι φόβοι και οι εμμονές ίσως να μας συντροφεύουν για αρκετό διάστημα, άσχετα με την ποσότητα και το πόσο έντονες είναι οι κρίσεις πανικού που βιώνουμε. Αυτό δεν μας τρομάζει. Ο πανικός θα μείνει μαζί μας, αλλά δεν θα είναι πια αυτός που ήταν κάποτε. Θα δείχνει τα δόντια του σε μερικές δύσκολες περιόδους της ζωής μας, αλλά μέχρι εκεί. Οι εμμονές δεν θα είναι αρκετές για να πυροδοτήσουν κάποια κρίση πανικού. Ο φόβος δεν θα μπορέσει να μετατραπεί σε τρόμο. Ο οργανισμός μαθαίνει τους τρόπους αντίδρασης σε κάθε ερέθισμα που κάποτε θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια δυσάρεστη και αβάσταχτη κατάληξη.

Ο πανικός, όπως οι περισσότεροι τον γνωρίζουν σήμερα, μπορεί να ξεπεραστεί, αλλά όχι ο ίδιος ο φόβος και οι εμμονές. Αυτά θα ζούνε μαζί μας, αλλά δεν θα προκαλούν τόσο μεγάλες συμφορές όπως εκείνες που ζούσαμε μέχρι χθες. Η ζωή μας αλλάζει συνήθειες, στόχους και σκέψεις κι έτσι και οι κρίσεις μεταλλάσσονται σε κάτι που μπορεί να ελεγχθεί, να μετριαστεί και να αντιμετωπιστεί στην κατάλληλη ώρα και στιγμή. Η αγοραφοβία, από την άλλη, μπορεί να ξεπεραστεί αρκετά πιο σύντομα, ανάλογα με την δεκτικότητα και την προσπάθεια του ατόμου.

Η σημασία της άσκησης και της δίαιτας

Η τακτική άσκηση, θα σας βοηθήσει να την καταπολέμηση του στρες και την ένταση. Αν δεν έχετε άλλα σοβαρά προβλήματα Υγείας που να το απαγορεύουν, θα πρέπει να έχετε ως στόχο να τουλάχιστον 30 λεπτά έντονης άσκησης και τουλάχιστον πέντε ημέρες την εβδομάδα. Πηγαίνοντας π.χ. ένα γρήγορο περπάτημα ή περπάτημα σε ελαφρά ανηφορικό έδαφος, είναι καλά παραδείγματα έντονης άσκησης. Ωστόσο, αν δεν έχετε ασκηθεί στο παρελθόν, ή για μεγάλο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να επισκεφθείτε τον γιατρό σας για μια εκτίμηση, πριν ξεκινήσετε ένα νέο πρόγραμμα άσκησης.

Ασταθή επίπεδα του σακχάρου στο αίμα μπορεί να συμβάλουν στην εκδήλωση μιας κρίσης πανικού. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να διατηρηθεί μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή, τρώτε τακτικά και να αποφεύγετε την κατανάλωση ζαχαρούχων τροφίμων και ποτών. Αποφύγετε την πολύ καφεΐνη, το αλκοόλ και το κάπνισμα, διότι μπορεί να συμβάλουν στην εκδήλωση κρίσεων πανικού.

Ο κάθε άνθρωπος που αντιμετωπίζει το πρόβλημα του πανικού είναι καίριας σημασίας να αναλογιστεί τις ανάγκες του και τι είδους αντιμετώπισης χρήζει το πρόβλημα του. Μπορεί να είναι μια παροδική κατάσταση που μπορεί να χρειάζεται απλά χρόνο για να περάσει ή να έχει την ανάγκη των φαρμάκων ή να κρίνει ότι χρειάζεται συμβουλευτική ή ψυχοθεραπευτική αρωγή. Σε κάθε περίπτωση μόνο το ίδιο το άτομο μπορεί να μας απαντήσει ποια είναι η πιο αποτελεσματική και ουσιαστική απάντηση για την αντιμετώπιση των καταστάσεων πανικού.

Σημαντικό είναι να γνωρίζετε ότι οι κρίσεις πανικού, αλλά και η Διαταραχή Πανικού, είναι εύκολα και αποτελεσματικά αντιμετωπίσιμες καταστάσεις και γι’ αυτό αναζητήστε  βοήθεια από ειδικούς έγκαιρα. Οι καταστάσεις αυτές, ακόμα και αν τελικά δεν είναι καθόλου επικίνδυνες για την ψυχική και σωματική ακεραιότητα του ατόμου, είναι πάρα πολύ ενοχλητικές και κάνουν το άτομο να δυσλειτουργεί και να υποφέρει. Γι’ αυτό καλό είναι σε κάθε περίπτωση να συμβουλευτείτε έναν ειδικό που μπορεί να κάνει εκτίμηση της κατάστασης και να σας βοηθήσει να την απαλύνετε ή ακόμη και να την αφήσετε πίσω σας.