Αντιβιοτικά: Είναι φάρμακα κι όχι καραμέλες!

Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις ευρωπαϊκές χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής, ενώ είναι πρώτη στη συνολική κατανάλωση αντιμικροβιακών παραγόντων. Μια στατιστική που θα έπρεπε τουλάχιστον να μας προβληματίζει, αν όχι να μας ανησυχεί. Αλήθεια, πόσοι από εσάς έχετε αρρωστήσει και χρειάστηκε να σας χορηγηθούν φάρμακα και συγκεκριμένα αντιβιοτικά; Ή, καλύτερα, πόσοι από εσάς πήρατε από μόνοι σας αντιβιοτικά για να περάσει το κρυολόγημά (!) σας, χωρίς να απευθυνθείτε σε κάποιον γιατρό; Κανονικά θα έπρεπε να είστε πολύ λίγοι, όμως τα υπάρχοντα στοιχεία άλλα μας λένε…

Τα αντιβιοτικά, γνωστά επίσης και ως αντιβακτηριακά, είναι φάρμακα τα οποία σκοτώνουν τα βακτήρια (βακτηριολυτικά ή βακτηριοκτόνα), είτε καταστρέφοντας συγκεκριμένα τμήματά τους, όπως η μεμβράνη και το κυτταρικό τοίχωμά τους, και επιδρώντας στον αναπνευστικό τους κύκλο, είτε αποτρέποντας τον πολλαπλασιασμό τους (βακτηριοστατικά), με αποτέλεσμα την αναστολή της ανάπτυξής τους. Ετσι, καταπολεμούν τις βακτηριακές λοιμώξεις ή χρησιμοποιούνται προληπτικά. Τα αντιβιοτικά λαμβάνονται από του στόματος ή ενδοφλεβίως (σε σοβαρές περιπτώσεις), αλλά μπορούν να χορηγηθούν και τοπικά, με αλοιφές ή σταγόνες.

Το πρώτο φυσικό αντιβιοτικό ανακαλύφθηκε κατά τύχη (!) από τον Alexander Fleming, το 1928, και είναι η γνωστή σε όλους μας πενικιλίνη. Ο Flemming μοιράστηκε, το 1945, το Νόμπελ Φυσιολογίας / Ιατρικής μαζί με τους Florey και Chain, για την ανακάλυψη της πενικιλίνης και των θεραπευτικών αποτελεσμάτων της σε διάφορες μολυσματικές ασθένειες.

Τα συγκεκριμένα φάρμακα έχουν επιτυχία και σε άλλες κατηγορίες μικροοργανισμών, όπως οι μύκητες και τα παράσιτα, αλλά δεν μπορούν να καταπολεμήσουν τις ιογενείς λοιμώξεις. Δύο είναι οι κύριες κατηγορίες αντιβιοτικών και ταξινομούνται, με βάση την εστίαση της δράσης τους, σε αντιβιοτικά «στενού φάσματος», που στοχεύουν σε ιδιαίτερους τύπους βακτηρίων, και αντιβιοτικά «ευρέος φάσματος», που έχουν επίδραση σε ευρύτερο φάσμα βακτηρίων.

Η αποτελεσματικότητα των μεμονωμένων αντιβιοτικών ποικίλλει ανάλογα με τη θέση της μόλυνσης, τη δυνατότητα του αντιβιοτικού να φθάσει στη μολυσμένη περιοχή, αλλά και τη δυνατότητα του μικροβίου να αδρανοποιηθεί ή να καταστραφεί από το συγκεκριμένο αντιβιοτικό. Τα αντιβιοτικά μπορεί να είναι φυσικά, ημισυνθετικά (χημική τροποποίηση των φυσικών) ή συνθετικά παράγωγα και, εκτός από την Ιατρική, χρησιμοποιούνται και σε άλλους κλάδους, όπως στην Κτηνιατρική, τη Γεωπονία και τη Χημεία Τροφίμων.

Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης & Ελέγχου Νόσων (ECDC) αναφέρει πως η αντοχή στα αντιβιοτικά εξακολουθεί να παραμένει σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία, παγκοσμίως. Τον Νοέμβριο του 2012, το ECDC ενημέρωσε, με ανακοίνωσή του, ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν 25.000 άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση από βακτηριακές λοιμώξεις λόγω ανθεκτικότητας των μικροβίων στα αντιβιοτικά. Η μικροβιακή αντοχή είναι μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την παγκόσμια υγεία και την επισιτιστική ασφάλεια. Ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός λοιμώξεων -όπως η πνευμονία, η φυματίωση, η γονόρροια και η σαλμονέλωση- καθίστανται δυσκολότερο να θεραπευθούν, καθώς τα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία τους είναι πλέον λιγότερο αποτελεσματικά. Η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά οδηγεί σε μεγαλύτερη παραμονή στο νοσοκομείο, υψηλότερο ιατρικό κόστος και, δυστυχώς, αυξημένη θνησιμότητα. Γι’ αυτό είναι καλό να θυμόμαστε πως τα αντιβιοτικά δεν είναι… καραμέλες. Πρέπει πάντα να χρησιμοποιούνται με προσοχή και υπό προϋποθέσεις…

Χρήσιμες πληροφορίες για τα αντιβιοτικά

• Η πρώτη γνωστή χρήση αντιβιοτικών πραγματοποιήθηκε από τους αρχαίους Κινέζους, πριν από περίπου 2.500 χρόνια. Διάφοροι αρχαίοι πολιτισμοί, συμπεριλαμβανομένων των Αιγυπτίων και των Ελλήνων, χρησιμοποιούσαν ήδη φυτά και μύκητες για τη θεραπεία μολύνσεων, χωρίς να γνωρίζουν τις ουσίες που παράγουν οι συγκεκριμένοι οργανισμοί.

• Οι αντιβιοτικές ιδιότητες του μύκητα «Penicillium sp.» είχαν αρχικά περιγραφεί από τον Dissen, το 1897.

• Η σύγχρονη έρευνα για την αντιβιοτική θεραπεία ξεκίνησε με την ανάπτυξη του αντιμικροβιακού χημειοθεραπευτικού «σαλβαρσάνη» από τον Ehrlich, το 1910, επιτρέποντας για πρώτη φορά μια αποδοτική θεραπεία τής διαδεδομένης τότε σύφιλης.

• Η αντοχή στα αντιβιοτικά καθιστά δυσχερή την αντιμετώπιση των λοιμώξεων που οφείλονται σε ανθεκτικά βακτήρια.

• Η κατάχρηση αντιβιοτικών οδηγεί σε μείωση της δραστικότητάς τους.

• Η χώρα μας κατέχει την πρώτη θέση στην κατανάλωση αντιβιοτικών και σε λοιμώξεις από πολυανθεκτικά βακτήρια.

• Η ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να περιορίσει τη μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά.