Η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη και η σημασία τους για τα μάτια μας και στην εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Σε ποιες τροφές βρίσκονται

του Κωνσταντίνου Λούβρου, M.D., medlabnews.gr

Η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη είναι οργανικές χρωστικές ουσίες που ανήκουν στην κατηγορία των ξανθοφυλλών που μαζί με μια άλλη κατηγορία αυτή των καροτενίων στην οποία ανήκουν η βήτα-καροτίνη και το λυκοπένιο απαρτίζουν μια μεγαλύτερη ομάδα αυτή των καροτενοειδών.

Τα δύο θρεπτικά συστατικά, η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη, είναι και τα δύο καροτενοειδή, συστατικά που δίνουν σε πολλά φρούτα και λαχανικά το κίτρινο χρώμα. Συντελούν στην πρόληψη της γεροντικής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας προφανώς επιτρέποντας στον οφθαλμό να φιλτράρει το επιβλαβές μικρού κύματος φως και περιορίζοντας άλλες επιβλαβείς επιδράσεις στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Παρόλο που η λουτεΐνη θεωρείται κίτρινηχρωστική ουσία όταν βρίσκεται σε μεγάλη συγκέντρωση μπορεί να εμφανιστεί και πορτοκαλί ή κόκκινη.

Πρόκειται για  μια λιποδιαλυτές θρεπτικές ουσίες, που σημαίνει ότι απορροφώνται καλύτερα όταν λαμβάνονται μαζί με τρόφιμα που περιέχουν λιπαρά, ή σε συνδυασμό με λιπαρά οξέα, όπως  ιχθυέλαια  και συζευγμένο λινολεϊκό οξύ (CLA). Τα άτομα που ακολουθούν δίαιτες με  χαμηλά λιπαρά ή δίαιτες  στις οποίες δεν υπάρχει επάρκεια φρούτων και  λαχανικών, έχουν  αυξημένο κίνδυνο έλλειψης καροτενοειδών. Αναφέρεται ότι το κάπνισμα επίσης, επιβραδύνει την απορρόφηση των καροτενοειδών, οπότε οι καπνιστές θα πρέπει να προσλαμβάνουν αρκετά φρούτα και λαχανικά.

Το μάτι είναι ένα περίπλοκο όργανο που πρέπει να συγκεντρώσει, να ελέγξει, να εστιάσει και να αντιδράσει στο φως για να παράγει όραση . Στο πίσω μέρος του ματιού υπάρχει ένα λεπτό στρώμα φωτοευαίσθητων νευρικών κυττάρων και ινών που λέγεται αμφιβληστροειδής χιτώνας  Το φως εισέρχεται μέσα στο μάτι, πέφτει πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ερέθισμα που αποστέλλεται στον εγκέφαλο ο οποίος το αντιλαμβάνεται σαν εικόνα.

Το κεντρικό τμήμα του αμφιβληστροειδή χιτώνα που όπως είδαμε πιο πάνω ονομάζεται ωχρά κηλίδα, έχει ιδιαίτερη σημασία για την όραση. Είναι υπεύθυνη για την κεντρική όραση και μας επιτρέπει να βλέπουμε με μεγάλη ευκρίνεια, έτσι ώστε να αντιλαμβανόμαστε τις λεπτομέρειες της εικόνας. Η ωχρά κηλίδα έχει το μέγεθος ενός κεφαλιού καρφίτσας και είναι υπεύθυνη για αυτό που βλέπουμε κατευθείαν μπροστά μας και για τηνοξύτερη όρασή μας, η οποία είναι απαραίτητη για την ανάγνωση, το γράψιμο, την οδήγηση τη νύχτα και τη δυνατότητά μας να δούμε τα χρώματα.  Σε περίπτωση που υπάρχει κάποια αλλοίωση στην περιοχή της ωχράς κηλίδας, μπορεί να προκληθεί σοβαρή απώλεια της όρασης. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας. Στην εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, η κεντρική όραση θολώνει, οι ευθείες γραμμές φαίνονται κυματιστές και δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε τα χρώματα. Καθώς η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι μια βαθμιαία, ανώδυνη απώλεια της όρασης, που είναι κατά ένα μεγάλο μέρος αθεράπευτη, είναι σημαντικό να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για την πρόληψή της.

Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει την τάση να συγκεντρώνει τη λουτεΐνη και τη ζεαξανθίνη που προσλαμβάνει από τη διατροφή στο μάτι. Συγκεκριμένα, τη συγκεντρώνει στο μέρος του ματιού που ονομάζεται αμφιβληστροειδής χιτώνας και ειδικά στο κεντρικό μέρος του αμφιβληστροειδούς που φαντάζει σαν μια κίτρινη κηλίδα λόγω του κίτρινου χρώματος των ξανθοφυλλών. Ένεκα αυτού του γεγονότος το κεντρικό μέρος του αμφιβληστροειδούς πήρε το όνομα «ωχρά κηλίδα» (ωχρός=κίτρινος). Στην πραγματικότητα η ονομασία ωχρά κηλίδα (macula lutea), προέρχεται από την λατινική λέξη lutea που σημαίνει κίτρινο.

H περιοχή της ωχράς κηλίδας του ανθρώπινου αμφιβληστροειδούς έχει κίτρινο χρώμα που οφείλεται στις δύο ξανθοφύλλες που λαμβάνουμε από τη διατροφή και μία τρίτη ξανθοφύλλη, τη μεσο-ζεαξανθίνη που παράγεται μέσα στον ίδιο τον αμφιβληστροειδή από τη λουτεΐνη.

Στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού υπάρχει μεγάλη ποσότητα ζεαξανθίνης και λουτεΐνης. Συμβάλλουν σημαντικά,   στην προστασία του ματιού από την υπεριώδη (UV)  ακτινοβολία και εμποδίζουν τις ελεύθερες ρίζες να προκαλέσουν στον αμφιβληστροειδή και στο φακό του ματιού,  βλάβες  που μπορεί να σχετίζονται, με   διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, με εκφύλιση της ωχράς κηλίδας,  με καταρράκτης, και με  γλαύκωμα

Τα σκούρα, πράσινα φυλλώδη, σαν το λάχανο, τα λαχανάκια και το σπανάκι, καθώς και τα γογγύλια, παρέχουν λουτεΐνη και ζεαξανθίνη, δύο αντιοξειδωτικά που βρίσκονται σε μεγάλη συγκέντρωση στο κεντρικό μέρος του αμφιβληστροειδούς χιτώνα. Η λουτεΐνη φιλτράρει το μπλε φως και, μαζί με την ζεαξανθίνη, καταπολεμά τη συσσώρευση ελεύθερων ριζών που μπορεί να οδηγήσουν σε καταρράκτη και (σχετική με την ηλικία) αποσύνθεση της κηλίδας, που αποτελεί τη βασική αιτία τύφλωσης για τους ανθρώπους άνω των 55.

Η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη έχουν σημαντικές αντιοξειδωτικές λειτουργίες στο σώμα. Μαζί με άλλα φυσικά αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη C, η β-καροτίνη και η βιταμίνη Ε αυτές οι ξανθοφύλλες ενώσεις προστατεύουν τον ανθρώπινο οργανισμό από τα επιβλαβή αποτελέσματα των ελευθέρων ριζών που είναι ασταθή μόρια τα οποία μπορούν να καταστρέψουν κύτταρα και να προκαλέσουν πολλές ασθένειες.

Επιπροσθέτως, πέρα από τα σημαντικά οφέλη για τα μάτια και την όραση, μπορεί να συμπεριληφθεί στα οφέλη της λουτεΐνης η δυνατότητα της να προστατεύσει τον οργανισμό ενάντια στην αρτηριοσκλήρυνση (τη συσσώρευση λιπιδίων στις αρτηρίες).

Η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη μπορεί να θεωρηθούν λοιπόν χρήσιμοι παράγοντες σε τροφές και βιταμινούχα συμπληρώματα διατροφής σχεδιασμένα να μειώνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης γεροντικής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας.

Τροφές που θεωρούνται καλές πηγές των δύο θρεπτικών συστατικών είναι το αβγό, το σπανάκι, το λάχανο, το γογγύλι, το μπρόκολο, το καλαμπόκι, το κολοκυθάκι, τα λαχανάκια Βρυξελλών και ο αρακάς.